تبیین جرائم غیرسودمدار در سنجۀ روان‌شناسی ‌تکاملی و نظریۀ انتخاب ‌عقلانی

نظریه‌های انتخاب ‌عقلانی در پرتوی سادگی و کارایی روش خود، جایگاه ویژه‌ای در جرم‌شناسی دارند. بااین‌حال، در تبیین جرائم غیرسودمدار چندان موفق عمل نمی‌کنند. دیدگاه غالب، این عدم موفقیت را در ماهیت غیرعقلانیِ جرائم غیرسودمدار جستجو می‌کند، اما دیدگاه روان‌شناسی ‌تکاملی علت را مشکلات روشیِ موجود در نظریه‌های انتخاب ‌عقلانی می‌داند. از همین رو، دیدگاه اخیر، با ارائۀ یک روش تعاملی تلاش می‌کند نقاط ضعف نظریه‌های انتخاب ‌عقلانی را در تبیین جرائم غیرسودمدار پوشش دهد و با ارائۀ یک روش کارا و منطبق با واقع، ضمن تبیین جرائم غیرسودمدار، خود را به‌عنوان مکملی قابل‌اتکا برای نظریه‌های انتخاب ‌عقلانی معرفی نماید. پژوهش پیش ‌رو، تلاش دارد در ابتدا به این مسئله بپردازد که چرا نظریه‌های انتخاب ‌عقلانی در تبیین جرائم غیرسودمدار موفق عمل نمی‌کنند و پس از آن به این پرسش پاسخ گوید که آیا می‌توانیم جرائم غیرسودمدار را در قالب یک نظریۀ عقلانیِ تکاملی درک کنیم؟ روش مورد استفاده در این مقاله، توصیفی است و باتوجه به اینکه ادبیات جرم‌شناسی را گسترش می‌دهد، بنیادین محسوب می‌شود. این پژوهش به‌صورت کتابخانه‌ای صورت می‌پذیرد. در نوشتۀ پیش ‌رو، نشان داده ‌شده است که انسان اقتصادی به‌عنوان یک نمونۀ علمی، انطباق چندانی با واقعیت‌های مرتبط با فرایند تصمیم‌گیری مجرمانه ندارد؛ چراکه اصولاً سازوکارهای شناختی انسان به‌گونه‌ای طراحی نشده‌اند که بتواند پیش از ارتکاب جرم اقدام به محاسبۀ دقیق سود و زیان رفتار خود کند. در نقطۀ مقابل، روان‌شناسی ‌تکاملی با استفاده از عقلانیت سازشی می‌تواند سازوکارهای روان‌شناختی مرتبط با جرائم غیرسودمدار را به‌خوبی تبیین کند و نقش آن‌ها را در فرایند تصمیم‌گیری مجرمانه نشان دهد.

EXPLANATION OF EXPRESSIVE CRIMES IN TERMS OF EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY AND RATIONAL CHOICE THEORY

The simplicity and efficiency of rational choice theories are one of the most crucial issues in criminology but they are not successful in explaining expressive crimes. The dominant point of view believes that this failure is due to the irrational nature of expressive crimes; so, the defenders of this theory try to present an interactional and multiple method to cover the weaknesses of rational choice theory. Their attitude is to make a strong base for rational choice theory. This paper is supposed to show the reasons that make the rational choice theory weak in explanation of expressive crimes. Furthermore, it tries to reveal the possibility of understanding expressive crimes in the context of rational choice theory. This research is based on descriptive method and criminology literature. This paper shows that the economic human as a scientific sample is not in compliance with criminal decisionmaking process. The cognitive mechanism of human being cannot evaluate costs and benefits of behavior before committing a crime. In the opposite aspect, adaptive rationality can explain the psychological mechanisms that are related to expressive crimes and their role in criminal decision making.