آیکونوگرافیک جلوه های بصری توسل به امام رضا (علیه السلام) در نگارگری

چکیده:توسل به پیامبر اکرم(ص) و ایمه اطهار(ع) از امتیازهای خاص فرهنگ تشیع به‌شمار می‌رود که ریشه در آیات و روایت‌ها دارد. از آنجایی که هر یک از امامان(ع) مظهر یکی از اسمای حسنای الهی هستند، در حین توسل به ایشان، بایستی به نوع مظهریت و تجلی‌ ویژه آنها توجه کرد. از‌این‌رو، هنرمندان صفوی، بازنمایی توسل به امام رضا(ع) را که دارای ارزش معنوی و نمایانگر سنت مضمونی است، در قالب باور اعتقادی به تصویر کشیده‌اند. هدف مقاله حاضر، بررسی جلوه‌های بصری نگاره «نجات مردم دریا توسط امام رضا(ع)» به شیوه آیکونولوژی به‌عنوان یکی از رویکردهای جدید در زمینه روش‌های کیفی در حیطه هنر است. این روش پویا و همه‌جانبه‌نگر، در نیل به معنا و محتوای آثار هنری به‌ویژه نگارگری ایرانی که فراتر از زیبایی بصری دارای نظام پیچیده و گسترده‌ای از ظرایف ارزش‌های اخلاقی، عرفانی، اجتماعی و روان‌شناسی بوده، شایان توجه است. زیرا فرایند تفسیر اثر هنری طی سه مرحله راهبردی توصیف، تحلیل و تفسیر، پژوهش‌ها را به‌صورت نظام‌مند توسعه می‌دهد. نوشتار پیش رو، ضمن مطالعه تاریخچه آیکونولوژی و ویژگی‌های مکتب نگارگری قزوین، به بررسی آیکونوگرافیک نگاره یادشده می‌پردازد. روش، آیکونولوژی و گردآوری داده‌ها به‌صورت کتابخانه‌ای و اسنادی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد نگارگری دوره صفویه بازتاب تحول‌ بنیان‌های فکری هنرمندان آن دوره بوده که متاثر از شرایط و اوضاع اجتماعی خاص آنها است. بنابراین روش تاویلی مانند آیکونوگرافی موجب بازشناسی و معرفی ارزش‌های نمادین در این آثار می‌شود.