سیره سیاسی امام رضا(ع) در برخورد با حکومت جور (مطالعه موردی ولایتعهدی)

ولایتعهدی امام رضا(ع) از نقاط حساس تاریخ شیعه به‌حساب می‌آید. این حساسیت از چند منظر درخور تامل است: از یک‌سو تحولات اجتماعی ‌ـ سیاسی عصر عباسیان (مخصوصاً خلافت مامون)؛ از سوی دیگر، قبول ولایتعهدی امام رضا(ع). بررسی سیره سیاسی امام رضا(ع) بر این مبنا صورت می‌گیرد که سیره سیاسی ایمه واقعیت‌هایی صرفاً تاریخی نیست، بلکه حاوی پندها و اصول ارزشمندی برای پیروان ایشان است.پرسش و محور اصلی این مقاله چگونگی تعاملِ امام رضا(ع) با حکومت جور (به‌خصوص در جریان ولایتعهدی) است. در ابتدا برای ورود به بحث و ترسیم شرایط اجتماعی ـ سیاسی، برخی مسایل تاریخی مطرح‌شده در دو مقطع «پیش از ولایتعهدی» و «پس از ولایتعهدی» بررسی می‌شود. در مقطع «پس از ولایتعهدی» درباره برخی احتما‌ل‌ها و شبهه‌های مربوط به ولایتعهدی امام رضا(ع) بحث و در ادامه، به مواضع سیاسی ایشان پرداخته می‌شود. باید توجه داشته باشیم مبارزه و مخالفت با حکام جور بر اساس اصول ثابت تعالیم شیعه و نیز با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی ، می‌تواند شکل‌های گوناگونی داشته باشد و این درست همان چیزی است که در سیره اهل‌بیت تجلی یافته است.مسیله‌ای که بر مبنای این تعالیم برای ما روشن شده این است که با وجود شکل‌های گوناگون مبارزه با حکومت و حکام جور، هیچگاه توقف مبارزه و مخالفت سفارش نشده و حتی در سخت‌ترین شرایط، سازش با ظالمان مجاز نیست، اما توجه به شکل مبارزه و مصالح عالیه باید مدنظر قرار گیرد.