گونه شناسی زائران حرم مطهر رضوی؛ مطالعه مروری نظامند

حرم مطهر امام رضا(ع)، مقدس‌ترین مکان زیارتی برای ایرانیان مسلمان به‌شمار می‌رود و عمیق‌ترین و ناب‌ترین تجارب زیارتی زائران در این مکان قدسی گزارش شده است. جایگاه این حرم، سبب شده تا مطالعات متعددی دربارۀ تجربۀ زیارت زائران این مکان مقدس انجام شود. فراوانی تحقیقات انجام شده، مرور نظام‌مند آن‌ها را ضروری می‌سازد و مقالۀ حاضر با این هدف نوشته شده است. به این منظور، 155 عنوان مقاله با موضوع کلی امام رضا(ع) و زیارت شناسایی شد و بر اساس راهبردهای پژوهش، 10 عنوان مقاله در موضوع گونه‌شناسی زائران، استخراج و از ابعاد مختلفی مانند روش تحقیق و شیوۀ جمع‌آوری داده‌ها، جامعۀ آماری، هدف و گونه‌شناسی زائران بررسی شد. سرانجام بر اساس این داده‌ها و یافته‌ها، علل تنوع در الگوها و گونه‌های زیارتی در میان زائران امام رضا(ع) که سوال و مسئله اصلی این مقاله است، بررسی شد تا الگوی جامعی از این مبانی ارائه دهد و گونه‌های متنوع زائران را ذیل آن‌ها دسته‌بندی کند. نتایج این بررسی نشان‌ می‌دهد که الف. روش غالب در این مطالعات، پدیدارشناسی است؛ ب. شیوۀ گردآوری داده‌ها، بیشتر بر مصاحبۀ عمیق با زائران متمرکز بوده است. اما از روش مطالعات مردم‌شناسی، مشاهدات و تجربۀ‌ زیسته این نویسندگان، بررسی دل‌نوشته‌ها، عریضه‌ها و سفرنامه‌ها نیز استفاده شده است؛ ج. حداقل جامعه آماری 6 نفر و حداکثر 30 نفر بوده است؛ د. هدف مشترک بیشتر نویسندگان بررسی و فهم کنش زیارت از منظر زائران حرم مطهر رضوی و سنخ‌شناسی آنان بوده است؛ ه. گونه‌شناسی زائران به صورت‌های مختلفی ارائه شده که ناشی از وجود منظرهای متنوع نویسندگان است. برخی از منظر الگوهای دینداری و برخی از منظرهایی چون میزان بهره‌گیری از خدمات، تجربۀ دینی و تجدد و مدرنیته به دسته‌بندی زائران پرداخته‌اند. از منظر الگوهای دینداری، سبک‌های زیارتی به مکتبی، سنتی، روشنفکرانه، مناسکی، مناسبتی، کارکردگرا، معنا‌گرا تقسیم شده است. از منظر فضای تجدد و مدرنیته، گونه‌های زیارتی به مجازی، زنانه، کلان شهر، سنتی و مدرن و از منظر میزان بهره‌گیری از خدمات، زائران به سنخ‌های زائران کم‌سفر غیرمنفرد یا گردشگری نیمه نهادی، زائران پرهزینه کوتاه‌سفر یا گردشگر نیمه‌نهادی و زائران کم‌هزینه کثیرالسفر گردشگر غیر‌نهادی تقسیم شده است.

typology of pilgrims of the holy shrine of imam reza (a.s): a systematic review study

the holy shrine of imam reza (a.s.) is regarded as the most sacred pilgrimage site for muslim iranians, offering profound and transformative experiences for its visitors. given its significant status, numerous studies have been conducted to explore the pilgrims experiences of visitors to this sacred place. the abundance of research necessitates a systematic pilgrims, which this article aims to provide. for this purpose, 155 articles related to imam reza (a.s.) and pilgrimage were identified, from which 10 articles specifically focusing on the typology of pilgrims were extracted. these articles were analyzed from various perspectives, including research methodology, data collection methods, sample populations, objectives, and pilgrimage typologies. ultimately, the study investigates the underlying causes of diversity in pilgrimage patterns and types among pilgrims to imam reza (a.s.), addressing the central question of this article while providing a comprehensive framework for categorizing the diverse forms of pilgrims. the findings indicate that: (a) the predominant methodology employed in these studies is phenomenology; (b) data collection methods mainly rely on in-depth interviews with pilgrims, alongside anthropological approaches, observations, lived experiences of the authors, and analyses of personal writings, petitions, and travelogues; (c) the minimum sample size is six and the maximum is thirty participants; (d) the common aim among most authors is to examine and understand the act of pilgrimage from the perspectives of pilgrims to the holy shrine of imam reza (a.s.) and their typologies; (e) typologies of pilgrims are presented in various forms reflecting the diverse viewpoints of the authors. some categorize pilgrims based on faith patterns, while others distinguish them according to service utilization, religious experience, and modernization. from the perspective of faith patterns, pilgrimage styles are divided into doctrinal, traditional, intellectual, ritualistic, circumstantial, functional, and meaningful categories. regarding modernization, pilgrimage types include virtual, female, metropolitan, traditional, and modern categories; and in terms of service utilization, pilgrims are classified into low-frequency non-individual travelers or semi-institutional tourists, high-cost short-term travelers or semi-institutional tourists, and low-cost high-frequency non-institutional tourists.