اقتباس ‌ها و امتصاص ‌های قرآنی در ادعیه رضوی

کلام گهربار ائمۀ اطهار(ع) پس از قرآن کریم، گران ‌قدرترین میراث دین مبین اسلام بوده که مبتنی بر آیات قرآن کریم صادر شده و تفسیری حقیقی و روشن از این کتاب آسمانی ارائه می‌دهد. به همین منظور، تحلیل و بررسی این مطلب که در کلام نورانی اهل بیت(ع) چه میزان آیات قرآنی کاربست داشته و چه نوع رابطۀ بینامتنی میان آن‌ها و آیات قرآنی برقرار است، یکی از مسائل پژوهشی مورد علاقۀ اندیشمندان حوزۀ علوم قرآن و حدیث است. در این مقاله به مطالعۀ مجموعۀ کامل ادعیه امام رضا(ع) پرداخته و تلاش شده در مرحلۀ اول با استفاده از روش تحلیل محتوا، موضوعات اصلی این ادعیه و میزان و کیفیت بهره‌مندی از آیات قرآنی در آن‌ها نشان داده شود. در مرحلۀ دوم با استفاده از روش بینامتنیّت به تحلیل انواع روابط بینامتنی موجود در متن ادعیه پرداخته و ضمن ارائه گزارشی دقیق از انواع این روابط، نمونه‌هایی از پیچیده‌ترین نوع روابط بینامتنی صورت گرفته میان این ادعیه و آیات قرآن در قالب نفی متوازی یا امتصاص را توضیح داده‌ایم. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در مجموعه 104 دعای صادر شده از امام رضا(ع)، 540 آیۀ قرآنی به صورت مستقیم و غیرمستقیم اقتباس شده که بخش عمدۀ آن‌ها به صورت غیرمستقیم و با رابطۀ بینامتنی نفی متوازی یا امتصاص بوده که در واقع تلاشی برای تکمیل معنای متن حاضر به‌واسطۀ بهره‌مندی هوشمندانه از متن غایب و همچنین افزایش معنای متن غایب در پرتو توجه مضاعف به متن حاضر است. این مطلب نشان می‌دهد آن امام همام ضمن بیان نکات آموزشی و معرفتی در ادعیه، در پرتو تاکید مضاعف بر عناصری خاص، به تفسیر آیات قرآن و تبیین کاربرد صحیح آنها نیز اشاره کرده‌اند.

quranic adaptations and intertextuality in imam reza’s prayers

after the holy quran, the words of the twelve imams (pbuh) are the most valuable heritage of islam. these words are issued with emphasis on the verses of the holy quran and provide a true and clear interpretation of this divine book. therefore, one of the research issues of interest to scholars in the field of quranic and hadith sciences is to analyze and investigate the issue of how many quranic verses were there in the words of ahl al-bayt (pbuh)? and what kind of intertextual relationship exists between hadiths and quranic verses? in this article, the complete collection of prayers of imam reza (pbuh) has been studied. in the first stage, using the &content analysis& method, the main topics of this supplication and the extent of benefit from the quranic verses in them should be shown. in the second stage, using the &intertextuality& method, the types of intertextual relationships in the prayer text are analyzed and a detailed report of these types of relationships is given. the results of the research show that in the collection of 104 prayers expressed by imam reza (pbuh), 540 quranic verses have been adapted directly and indirectly. most of them are indirect and parallel to the intertextual relationship. the reason for using these qur’anic verses in supplications is actually an attempt to provide an interpretation of the verse and complete its meaning through the intelligent use of supplications and also to increase the richness of the content of supplications in the light of double attention to the qur’anic verses. this issue shows that imam reza, while expressing educational and knowledge points in supplications, in the light of double emphasis on certain elements, has also pointed to the interpretation of the qur’anic verses and the explanation of their correct application.