راهبردهای فرهنگی امام رضا(ع) در نیل به وحدت اسلامی طی دوران ولایتعهدی در ایران

فعالیت‌های گروه‌های مسلح و فرقه‌های مذهبی ناهمگون، با ادعای پیروی از اسلام در قرن‌های نخستین هجری موجب شده بود که فضای فرهنگی جهان اسلام جولانگاه اختلاف، کینه‌ورزی و خشونت دستگاه خلافت و گروه‌های مختلف مسلمان نسبت به یکدیگر گردد. این روند در آستانة خلافت مامون عباسی به اوج خود رسید. تحمیل ولایت‌عهدی از جانب مامون بر امام رضا(ع) و حضور ایشان در ایران فرصت مناسبی برای پیگیری و تحقق آرمان‌های ارزشمند وحدت‌گرایی در جامعه پر از آشوب توسط امام بود. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع و داده‌های روایی و تاریخی می‌کوشد به پاسخ این پرسش بپردازد که راهبردهای فرهنگی امام رضا(ع) به‌عنوان یک دانشمند و رهبری دینی برای ایجاد وحدت در میان مسلمانان چه بود؟ یافته‌های این پژوهش بیانگر آن است که امام با محوریت رهنمودهای قرآن مجید و سنت نبوی در منصب جدید و در پایتخت در ایران با اتخاذ راهبردهای فرهنگی هدفمند و کارآمد بیشترین بهره‌برداری را برای نیل به وحدت اسلامی کرد. آن حضرت مهم‌ترین عنصر تاثیرگذار را در نوع نگرش و تفکر جامعه دانست و راهبردهای فرهنگی خود را نیز بر این اساس سامان‌دهی کرد. در این زمینه، گفت‌وگو بین مسلمانان یا با غیرمسلمانان به‌جای دستور قتل مخالف اعتقادی به‌کار گرفته شد؛ نقش و جایگاه مقام امام در این چهارچوب تبیین شد؛ ارتقای آگاهی عالمان و عامه مردم از حقایق دینی و نه توهمات منحرفان محور قرار گرفت و سرانجام اینکه در تمامی شرایط بر حسن خلق و رعایت احترام و کرامت انسان‌ها تاکید شد.

the cultural strategies of imam riḍā (as) in finding islamic unity during the succession period in iran

the activities of armed groups and heterogeneous religious sects in the first hijri centuries and by claiming to follow islam, had caused the world of islam in cultural aspects, to become a hotbed of discord, arrogance and violence among different muslim groups and caliphate systems in place at the time. this trend reached its peak at the threshold of maʾmūn abbasi’s caliphate period. the enforcement of the successor position upon imam riḍā (as) by maʾmūn  and his presence in iran, established a good opportunity for imam (as) for pursuing and implementing the valuable ideals of unity in a society full of chaos. this research, using the analyticaldescriptive method while relying on narrative and historical sources and data, attempts to answer, and find the cultural strategies in question that were presumably used by imam riḍā (as) to create unity among muslims as a scholar and a religious leader. the findings of this paper indicate that the imam (as), based on the guidelines of the holy qur’an and prophetic sunnah and tradition in his new position at the capital area of iran, had made the best progress in reaching unity among muslims by adopting targeted and efficient cultural strategies. his majesty (as) had considered the essence of the society’s way of thinking and attitude to be the most important element and organized his cultural strategies accordingly. in this context, conversations between muslims and nonmuslims was pursued instead of ordering the killing of religious opponents. the role and the position of imam (as) became especially evident in this framework; the focus was put on raising awareness among the scholars and the general public about religious truths and not the illusions of the deviants, and finally, good manners, respect, and the inherent dignity of human beings were further emphasized in all situations.