مفهوم یابی در تمدن پژوهی؛ نقد روش شناختی کتاب «تمدن رضوی»

مطالعات تمدن‌پژوهی در قلمرو علوم انسانی کشور از رونق چندانی برخوردار نیست؛ به ‌ویژه مسائل بسیاری وجود دارد که از زاویه رویکردهای مفهومی و روش‌شناختی پیرامون تمدن، نیازمند پژوهش است. از جمله این دست مسائل، مفهوم تمدن نوین اسلامی است. این مقاله به نقد پژوهشی کتاب تمدن رضوی می‌پردازد که می‌توان آن را در ذیل رویکردهای تمدن نوین اسلامی قرار داد؛ هرچند فاقد یک نگاه روش‌شناختی و علمی به مسئله است. پس از معرفی کتاب و سایر آثار نویسنده در این زمینه، به اهمیت مسئله تمدن نوین اسلامی اشاره شده و سپس به اجمال، اصول و مبانی نقد و تحلیل کتاب را بر می‌شمریم که شامل نگاه روش‌شناختی به مسئله و زاویه دید شاخصه‌های یک کتاب علمی پژوهشی است. تحلیل کتاب در دو قسمت نقد شکلی و نقد محتوایی با توجه به ابعاد امتیازات و کاستی‌ها دنبال و نشان داده می‌شود که با وجود امتیازاتی مثل طرح بحث تمدن نوین اسلامی، توجه به نقش تمدن‌سازی ائمه شیعی و انفعالی ندانستن نقش ائمه(ع) در تاریخ، اما دارای کاستی‌های ساختاری و روش‌شناختی است مانند: عدم تعیّن نظام مفهومی، نبود نظم منطقی، غیر استدلالی و غیر مستند بودن، پَرِشِ روش شناختی و فقدان جنبه تحلیلی. ضرورت تحلیل شبکه مفاهیم هم خانواده تمدن، ضرورت ترسیم و تبیین فلسفه تاریخ از منظر شیعی، اهمیت نقد روشمند متون تمدن‌پژوهی، توجه به نقش نسبت علم دینی با تمدن نوین اسلامی، ضرورت نگاه روش‌شناختی به مسئله تمدن و پایبندی به لوازم و اقتضائات این دست مطالعات، بخشی از نتایجی است که این پژوهش در پایان بر آن تاکید می‌ورزد.

Conceptology in Civilization Research; Methodological Critique of the Book Razavi Civilization

The study of civilization in the realm of humanities in our country does not have much of a boom; in particular, there are many issues that need to be researched from the perspective of conceptual and methodological approaches to civilization. Among such issues is the concept of new Islamic civilization. This article deals with the research critique of the book Razavi Civilization, which can be placed under the approaches of new Islamic civilization; however, this book lacks a methodological and scientific view of the issue. After the introduction of the book and other works of the author in this field, the importance of the issue of new Islamic civilization has been mentioned, and then we briefly enumerate the principles and foundations of book criticism and analysis, which includes a methodological view of the problem and a perspective of the characteristics of a scientific research book. The analysis of the book is done in two parts: formal criticism and content criticism according to the dimensions of the advantages and disadvantages; and then it is shown that despite the advantages such as the discussion of the new Islamic civilization, attention to the role of civilization of Shiite Imams and passive ignorance of the role of Imams (as) in history, but this book has structural and methodological shortcomings, such as: lack of definition of conceptual system, lack of logical order, nonargumentative and undocumented, methodological flaws and lack of analytical aspect. The necessity of analyzing the network of concepts of the family of civilization, the necessity of drawing and explaining the philosophy of history from the Shiite perspective, the importance of methodical critique of civilization texts, paying attention to the role of the relationship between religious science and new Islamic civilization, the need for a methodological view of the issue of civilization and adherence to the requirements of such studies are some of the results that this study emphasizes in the end.