تحلیل واژه‌گزینی قرآنی در حوزه مفاهیم تربیتی اخلاقی، با گفتمان‌کاوی حضرت رضا(ع) در «عیون اخبار الرضا(ع)»

تربیت اخلاقی از اساسی‌ترین نیازهای جوامع بشری است؛ به طوری که دین بدون آن در دست‌یابی به اهدافش ناتوان است. قرآن کریم و به تبع آن معصومان(ع)، اهتمام فراوانی به اتمامِ مکارم اخلاق مبذول داشته‌اند. «تحلیل گفتمانی» به عنوان یکی از علوم بین‌رشته‌ای علوم انسانی، ساز و کاری عالمانه در کشفِ ارتباط بینِ «دیدگاه‌های فکری اجتماعی» و «ساختارهای گفتمانی» و استخراج پیام واقعیِ لایه‌های زیرین متن است. پرسش اساسی مقاله که به روش توصیفی، تحلیلی و آماری نگارش یافته، چیستی ارتباط فرهنگیِ کاربست واژگان قرآنی تربیتی، اخلاقی حضرت رضا(ع) با محوریت کتاب عیون است. دستاورد مقاله آن است که 30/1 درصد از کل واژگان کتاب عیون، واژه‌های تربیتی و اخلاقی است که با عنایت به این‌که «عیون»، تالیفی مستقل در حوزۀ تربیتی و اخلاقی نیست و مشتمل بر طیف گسترده‌ای از مطالب تاریخی، اجتماعی،‌ اعتقادی و... است، این درصد قابل توجه است؛ همچنین اساسی‌ترین اهداف رسالت پیامبر(ص) در قالب وفورِ نسبیِ کاربست تک‌واژه‌هایی همچون: علم، ایمان،‌ صدق، طاعت، تذکّر، حکمت، ذنب، ظلم، تقوا، اصلاح، تقّرب، معرفت، بصیرت، عدالت، اخلاق و... و «واژگان متناسب و هم‌آوا»، در بیان حضرت تجلی کرده است. آمار کمّی این کاربست‌ها، به وضوح، معنادار و نشانۀ لایه‌های زیرین اندیشه تربیتی، اخلاقی قرآن مدّ نظر حضرت و طبقه‌بندی مفاهیم دارای اولویت در باور این بزرگوار است.

Analysis of Quranic Word Selection in the Field of EducationalMoral Concepts, Based on the Discourse of Imam Riḍā (as) inʿUyūn Akhbār alRiḍā)as(

Moral education is one of the most basic needs of human societies. So that religion is incapable of achieving its goals without it. The Holy Quran and consequently the infallibles have paid great attention to the completion of the moral virtues. Discourse analysis, as one of the interdisciplinary sciences of the humanities, is a wise and methodical mechanism in textual exploration and the discovery of the connection between socialintellectual perspectives and discourse structures and the extraction of the underlying real message of the layers of text The main question of the article, which is descriptive, analytical, and statistical, is what is the cultural link between the use of Qur’anic words in the context of the teachingethical concepts of the book ʿUyūn. The paper concludes that 1.25% of all vocabulary contained in the Book ʿUyūn is educational and ethical, not an independent work on education and ethics, and covers a wide range of historical, social, and religious subjects. And this percentage is significant; also the most fundamental goals of the Prophet’s mission, in the relative frequency of using single words such as: knowledge, faith, truth, obedience, remembrance, wisdom, sin, oppression, piety, amendment, approximation, knowledge, insight, justice, ethics, etc. and proper and homogeneous words are expressed in the Prophet’s (pbuh) expression. The few statistics of these applications clearly indicate the meaning of the lower layers of Imam’s thought, the most important educationalethical concepts of the Qur’an for him, and categorize the concepts with priority in this noble belief.