تحلیل گفتمان مناظره‌ها و مجادله‌های حضرت رضا (ع) با دگرهای گفتمانی (مبانی قرآنی کلامی ساخت‌بندی هویت اسلامی)

عصر حضرت رضا(ع) صحنه برآمدن جریان‌ها و گفتمان‌های بسیاری در جهان اسلام است. این گفتمان‌ها در دو سطح درون‌گفتمانی و برون‌گفتمانی قابل ‌تشخیص هستند. امام هشتم(ع) به‌واسطه مواجهه با موج گسترده این فرقه‌ها و (خرده)گفتمان‌ها و لزوم روشن‌کردن افکار مسلمانان، به انجام مناظرات و مقابله‌های فراوانی مبادرت کردند. این پژوهش به‌دنبال آن است تا ضمن تحلیل گفتمان مناظرات و کیفیت مجادله ایشان با گفتمان‌های رقیب، اصول حاکم بر خوشه نشانگان هویت‌سازانه دگرسازانه ایشان را فراچنگ آورد و نسبت میان آن با مبانی رهیافت قرآنی را بررسی کند. جستار پیش رو بر آن است تا منطق روش‌شناختی حاکم بر گفتمان مناظرات و مباحثات امام رضا (ع) در حوزه تعیین مرزهای هویتی را مورد واکاوی و پرسش قرار دهد. برپایه فرضیه مقدماتی، رویکرد گفتمان حضرت مبتنی بر اصول کلامی و استوار بر منطق، مولفه‌ها و ابزارهای نظری و عملی مندرج در قرآن و سنت نبوی مانند احترام و اخلاق‌گرایی، جدال‌احسن (متضاد با مراء)، مولفه‌القلوب، حکمت و موعظه حسنه، مدارا، اجاره و امان دادن، اصالت برهان، ارجاع به فطرت و سرشت پاک بشری، توسل به ادله و مبادی مشترک، احسان و کرامت و... است. در این نوشتار کوشیده می‌شود با کاربست چارچوب روش‌شناختی نظریه تحلیل گفتمان، مبانی و سامانه نشانگانی‌ گفتمان رضوی در مناظره و مقابله با گفتمان‌های رقیب ارائه و از رهگذر آن مبانی هویتی دگرسازانه در اندیشه ایشان به‌دست داده‌شود.

Discourse Analysis of Imam Reza Debates and Agonisms with his Discursive Others(Qur’anic Verbal Bases of Formulating the Islamic Identity)

Imam Reza’s era is the stage of the rise of many streams and discourses in the Muslim World. These discourses are recognizable in two intradiscursive and extradiscursive levels. These sects and subdiscourses, and the necessity for clarifying the Muslims’ thoughts, led to many debates and contrasts. This study is about to discursively analyze his debates and the manner of his agonism with the controversial discourses, grasp the dominant principles on his identityothermaking semiotic system and investigate the relation between it and the bases of the qur’anic approach. It is going to examine and question the methodological logic that is prevalent in Imam Reza’s discourse of debates and disputes in the area of identifying the identity borders. According to the primary hypothesis of the study, “the Imam’s discursive approach is based on the verbal principles and the logic, elements and theoretical and practical instruments that are in the Quran and the prophetic tradition; some of which are respect, moralism, proper dialogue, wisdom and preaching the good, tolerance, rent and safeconduct, authenticity of proof, reference to human being’s pure inner nature, appeal to reasons and common bases, beneficence and munificence and so on. This study tries to, through using the methodological framework of the theory of discourse analysis, present the bases and the semiotic system of the Razavi (Imam Reza) discourse in its debate and contrast with the rival discourses and from that give the bases of identity othermaking in his thought.