بررسی جایگاه نقابت مشهد در عصر تیموری

در تاریخ میانۀ ایران در نقاطی که سادات حضور داشتند منصب نقیب بر امور مربوط به سادات نظارت می‌کرد. شهر مشهد یکی از نقاطی است که پس از شهادت امام رضا(ع) گروه‌های مختلفی از سادات اقامت کردند. متعاقباً نقیبی نیز برای نظارت بر امور آن‌ها وجود داشت. از دوران ایلخانی و به ویژه دورۀ غازان(703-694ق) نقیب سادات تبدیل به نقیب مشهد شد. در دورۀ تیموری از یک سو شهر مشهد رو به گسترش نهاد و از سوی دیگر با فضایی که برای عملکرد آزادنه‌تر شیعیان تا شکل‌گیری دورۀ صفوی فراهم شد سادات و نقبا در مشهد از نقش و کارکرد گسترده‌تری برخوردار شدند. بنابراین نقش نقیبان در این دوره در ادارۀ شهر مشهد و حرم مطهر قابل توجه است. این پژوهش سعی دارد به روش توصیفی تحلیلی و رویکردی تاریخی با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای، نقش نقیبان را در گسترش فرهنگ رضوی، وظایف و پیامدهای عملکرد آن‌ها را در دورۀ مد نظر بررسی و واکاوی کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که نقیبان ضمن آنکه وظایف پیشین خود همچون ادارۀ حرم امام رضا(ع) و سرپرستی سادات مجاور مرقد امام رضا(ع) و ساکن در شهر را حفظ کردند، زعامت شهر مشهد را نیز در دست داشتند. نقیبان با برقراری مناسبات و همگرایی با حاکمان سیاسی زمانۀ خود و جلب حمایت آن‌ها، شرایط ترویج فرهنگ زیارت امام رضا(ع) را علاوه بر گسترش تشیع فراهم می‌کردند و با ایفای نقش در ادارۀ حرم امام رضا(ع)، باعث پیشرفت حرم مطهر، ترویج فرهنگ رضوی و همچنین توسعۀ شهر مقدس مشهد می‌شدند.

Investigating the Position of Niqābat of Mashhad in the Timurid Era

In the middle history of Iran, in places where Sādāt [offspring and descendants of an Imam] were present, the position of Naqīb [chief of a tribe or other group or community] supervised the affairs related to Sādāt. The city of Mashhad is one of the places where different groups of Sādāt settled after the martyrdom of Imam Riḍā (as). Subsequently, there was a Naqīb to oversee their affairs. From the Ilkhāni period and especially the Ghāzān period (703694 AH) Naqīb of Sādāt became the Naqīb of Mashhad. During the Timurid period, on the one hand, the city of Mashhad expanded, and on the other hand, with the space provided for the freer functioning of the Shiites until the formation of the Safavid period, Sādāt and Nuqabā enjoyed a wider role and function in Mashhad. Therefore, the role of Nagībān in this period in the administration of the city of Mashhad and the holy shrine is significant. This research tries to study and analyze the role of Naqībān in the development of Raḍavī culture, duties and consequences of their performance in the period under review in a descriptiveanalytical method and historical approach based on library studies. Findings show that the Naqībān, while maintaining their previous duties such as managing the shrine of Imam Riḍā (as) and the guardianship of Sādāt near the shrine of Imam Riḍā (as) and living in the city, also held the leadership of the city of Mashhad. By establishing relations and converging with the political rulers of their time and gaining their support, the Naqībān provided the conditions for promoting the culture of pilgrimage of Imam Riḍā (as) in addition to the spread of Shiism. And by playing a role in the administration of the shrine of Imam Riḍā (as), they promoted the holy shrine, promoted Raḍavī culture and also the development of the holy city of Mashhad.