تبیین کاربست حس معنوی مکان جایگزین مفهوم حس‌مکان (نمونه شاهد: حرم امام رضا(ع))

امروزه مفهوم حس‌مکان به عنوان ابزاری برای سنجش و تبیین کیفیت فضا به کار می‌رود؛ با این حال این ابزار در فضاهایی با زمینۀ حافظۀ جمعی، نمی تواند معتبر باشد. لذا تدوین چارچوبی که به ابعاد معنوی فضا توجه کند، ضروری است و توجه به تدوین راهبرد سنجش حس معنوی مکان ضروری به نظر می‌رسد. هدف از این تحقیق بیان مولفه هایی است که بتواند نواقص نظری حس‌مکان در فضاهای مذهبی آرامگاهی را برطرف کند. مهم‌ترین فضای معنوی ایران، بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) است؛ لذا این مجموعه به عنوان نمونه موردی برای سنجش و تدوین حس معنوی مکان، انتخاب شده است. روش انجام پژوهش به صورت ترکیبی شامل روش های پیمایشی و همبستگی با رویه توصیفی تحلیلی و مطالعات پایه برمبنای روش های میدانی و استفاده از روش دلفی سامان یافته است. پس از اجماع نخبگان در سه مرحله، پرسش‌نامه‌ شامل 62 سوال بین زائران حرم به صورت تصادفی، توزیع شد. از میان62 مولفه‌ بررسی شده، علاوه بر مولفه های کالبدی، ادراکی و کارکردی، مولفه هایی مانند اثر مناسک زیارت‌، ویژگی های جمعی هنگام زیارت و زمینۀ معنوی فردی مولفه های اثرگذار بر افزایش حس معنوی است.

Expression of Applying the Spiritual Sense of Place Instead ofthe Concept of Sense of Place(Case Study: Shrine of Imam Riḍā (as))

Nowadays, the concept of sense of place is used as a tool to measure and explain the quality of space; however, this tool cannot be valid in spaces with regard to the collective memory. Therefore, it is necessary to formulate a framework that pays attention to the spiritual dimensions of the space, and it seems necessary to pay attention to the development of a strategy for measuring the spiritual sense of place. The purpose of this study is to express the components that can eliminate the theoretical shortcomings of the sense of place in the religious spaces of the tomb. The most important spiritual building in Iran is the sacred shrine of Imam Riḍā (as); therefore, this the sacred shrine has been selected as a case study to measure and compile the spiritual sense of place. The research method is a combination of survey methods and correlation with descriptiveanalytical method and basic studies based on field methods and Delphi method. After the consensus of the elites in three stages, a questionnaire consisting of 62 questions was randomly distributed among the pilgrims of the sacred shrine. In addition to the physical, perceptual and functional components, the components among the 62 components studied, which affect the increase of spiritual sense are the  components such as the effect of pilgrimage rituals, collective features during pilgrimage, and the individual spiritual context.