مضامین کاشی‌‌نگاره‌های دورۀ قاجار در حرم مطهر رضوی (مطالعۀ تطبیقی کاشی‌‌نگارۀ معجزۀ حملۀ شیران به حمیدبن مهران با تصاویر چاپ سنگی)

کاشیکاری یکی از شیوه‌های نقش‌پردازی آرمان‌‌گرایانه در تزئینات معماری ایران است، که پیشینۀ تاریخی آن به قبل از اسلام باز می‎گردد. هنر کاشیکاری در قرون اولیۀ اسلامی در ایران به‎دلیل افزایش ساخت بناهای مذهبی، به‌‌صورت تزئینات در مجموعه‌های مذهبی نمایان می‌‌شود. روند رشد و توسعۀ حرم مطهر در سراسر تاریخ اسلام و در طول حیات حکومت‌های اسلامی ادامه داشته است. از این‎رو، نوع معماری و متعلقات آن از جمله کاشیکاری‌‌، در طول تاریخ و دوره‌های ایلخانی، تیموری، صفوی، قاجار و معاصر به سبک‌ها و روش‌های مختلفی انجام شده است. در دورۀ قاجار تحولات بسیاری در هنر و معماری به‌‌ویژه در تزئینات بناها روی داد. در این دوران نقشینه‎کردن دیوار ابنیه جلوه‌‌ای نوین یافت. کاشی‌‌نگاران این عصر در نقش‌‌پردازی، عکاسی، مرسولات پستی،  اسلوب‌های غربی، سنت‌های کهن نگارگری، و همچنین کتاب‎های ادبی، تاریخی، مذهبی و تصاویر چاپ سنگی را منبع الهام قرار داده‌اند. هدف اصلی این مقاله آشنایی با کاشی‌‌‌نگاره‎های دورۀ قاجار در حرم مطهر و تطبیق کاشی‌‌نگارۀ معجزۀ حملۀ شیران به حمیدبن مهران بر پیشانی ایوان شرقی صحن عتیق با تصاویر چاپ سنگی مشابه آن است. سوال این است که کاشی‎نگاره‌‌‌های دورۀ قاجار در حرم مطهر رضوی شامل چه مضامینی می‌شوند؟ آیا می‌توان کاشی‌‌نگارۀ معجزۀ امام رضا (علیه السلام) در مجلس مامون (حملۀ شیران به حمیدبن مهران) را متاثر از تصاویر  چاپ سنگی مشابه دانست؟ در صورت تاثیرپذیری این کاشی‌‌نگاره از تصاویر چاپ سنگی، این تاثیرها چه مواردی را شامل می‌شود و با اثر کدام هنرمند تصویرساز مطابقت بیشتری دارد؟ مطالب و تصاویر پژوهش به روش میدانی و کتابخانه‌‌ای گردآوری شده و با رویکرد توصیفی و تحلیلی همراه با تفسیر تصویرها و تطبیق آن‌ها نگارش یافته است.

The Themes Of The Qājār Paintings Of Tiles In The Raḍavī Shrine(A Comparative Study Of The Tile Painting Of Miracles Of The Lion’s Attack On Ḥamid ibn Mehrān With Lithographic Impressions)

Tiling is one of the idealistic ways of painting in the architectural decoration of Iran, at least its historical background dates back to before Islam. In the early Islamic centuries, art of tiling in Iran, because of the increase in the construction of religious buildings, appears as decorations in religious collections. The process of growth and development of the holy shrine has continued throughout the history of Islam and throughout the life of Islamic governments; hence, the type of architecture and its accessories, including tiling, throughout history and periods of Ilkhānī, Timurid, Safavid, Qājār and contemporary period have been done by different styles and methods. During the Qājār period, many developments in art and architecture, especially in the decoration of buildings, occurred. In this period, the painting of the building’s wall found new effects. In this era, the tile designers have inspired from portraiture, photography, postage stamps, western fashions, ancient art traditions of painting, as well as literary, historical, religious, and lithographic. The main purpose of this article is to get familiar with Qājār period tiles in the holy shrine and to adapt the miracle of the lion’s attack to Hamid Ibn Mehrān on the front of the eastern porch of the Atiq courtyard with similar lithographic prints. The question is what are the topics of the Qājār period tiles in the holy shrine of Raḍavī? Can we see the tile of Imam Riḍā’s miraculous tale in the Ma’mūn’s assembly (Lion’s attack on Hamid ibn Mehrān) from similar lithographic prints? If this tile is affected by lithographic prints, what are these effects? What works of the painter artists are more consistent with these items? The compilation of the materials and pictures of the present research was done by field and library method, and its writing was done with a descriptive and analytical approach along with interpretation of the images and their adaptation.