تحلیل نشانه معناشناسانه نظام گفتمان امام رضا (علیه السلام) (پژوهش موردی: دعای طلب باران)

نشانه  معناشناسی از جمله ابزارهای ارزیابی چگونگی تولید و دریافت معنا در تحلیل گفتمان است. این دانش نوین با پشت‎سرنهادن نشانه‎شناسی کلاسیک، مجال را برای بروز نشانه‌ها با مدلول‌های نو در مسیری استعلایی فراهم می‌آورد. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی توصیفی و به‎منظور بررسی نشانه معناشناسانه گفتمان امام رضا(ع)، «دعای طلب باران» برای بررسی انتخاب شده است. این دعا به‎دلیل داشتن ماهیت گفتمان روایی، حاوی شَوِش‌ها و کُنِش‌های متعدد و ارزش‎محور است و از این لحاظ برای بررسی نشانه معناشناسانه نظام‌های حاکم در آن شایستۀ توجه است. امام رضا (ع) به‎عنوان وارث و پرچمدار امامت، مانند سایر ائمه (ع) وظیفۀ انتقال و ترویج مفهوم امامت را بر دوش می‌کشد. ایشان برای تحقق این مهم از روش‌های متعددی به‎طور واضح و پنهان بهره می‌گیرند اما در مواجهه با مامون مانند برخی ائمه (ع)، شیوۀ تقیّه را برمی‎گزینند و القای غیرمستقیم آموزه‌های مورد نظر خود یعنی هژمونی امامت از طریق «دعای باران» را انتخاب می‎کنند. این پژوهش چگونگی رقم خوردن هژمونی مطلوب امام رضا (ع) یعنی ابلاغ و ترویج امامت فراخور زمان را نشان می‌دهد. برای شناساندن این هژمونی نیازمند ابزاری هستیم که با کنکاش انواع گفتمان، ما را با پاسخی مناسب مواجه کند. نشانه معناشناسی به‎عنوان ابزاری دقیق می‎تواند ما را در تحقق این مهم یاری کند. در این جستار، انواع نظام‌های گفتمانی از قبیل نظام کنشی، نظام عاطفی و  نظام تنشی و شگردهای پردازش مفهوم، انتقال پیام و ارتباط با مخاطب در متن «دعای باران» ارزیابی و نشان داده شده است که امام رضا (ع) از نظام‌های گفتمان چگونه بهره می‌گیرد و به تبیین حقانیت ولایت خود و خاندان مطهرشان می‌پردازد و گفتمان ولایت را هژمونیک می‌نماید.

SignSemantic Analysis Of Imam Riḍā’s Discourse System)Case Study: Prayer Asking For Rain)

Signsemantics is a tool for evaluating how to generate and get meaning in discourse analysis.  This new science, with the backing of classical semiotics, provides the opportunity for signs to appear with new signatures in a forward direction.  In this paper, using a descriptive analytical method, and in order to examine the semantic sign of the discourse of Imam Riḍā (as), the “Prayer asking for rain” was selected for research.  This prayer is due to the nature of narrative discourse, which contains many acts and values, and regarding its semantic sign of governing systems, worth to be considered.  Imam as the heir and flagship of Imamate, like other Imams, has the task of transferring and promoting the concept of Imamate. To realize this, they use a number of obvious and hidden methods, but in the face of Mamūn, like some Imams, he proceed the way of taqīyah, and indirectly induces the concept of their intended meaning, the hegemony of Imamate through the prayer asking for rain.  This research demonstrates the realization of how the ideal hegemony of Imam Riḍā (as) is, namely, the advent of Imamate, and, in order to identify that hegemony, we need a precise tool to deal with the variety of our discourses. Here the signsemantics analysis, as an accurate tools, can help us realize this.  In this research, various types of discourse systems such as system of action, emotional system and tension system, and concepts for the processing of the concept, transmission of message and communication with the audience were evaluated and shown how Imam Riḍā (as) uses in the prayer, from some discourse systems, and explains the legitimacy of his wilāyat (authority)  and his purified family, and hegemonic discourse of the authority.