جایگاه مشارکت کارمندان در قوانین و مقررات اداری ایران

اصل مشارکت در اداره امور کشور، رکن اساسی نظام های دموکراتیک و مردم سالار است؛ اصلی که در نظام های پلیسی جای خود را به اعمال یک جانبه و مستبدانه قوای حاکم داده و مسیر اداره دولت را به سوی استقرار یک ایدئولوژی خاص یا تامین منافع شخص یا گروه اقلیت منحرف می سازد. در اصول متعددی از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و قوانین موضوعه به اصل مشارکت اشاره شده است؛ اما آنچه اهمیت دارد، شیوۀ پیاده‌سازی این اصل و کاربست آن در قوانین و مقررات است. به طور کلی، مشارکت در تصمیمات اداری برحسب نوع مشارکت‌کننده به دو دسته: مشارکت مستخدمین یا کارمندان و مشارکت اداره شوندگان یا شهروندان تقسیم می‌شود که «مدیریت مشارکتی» ازجمله شیوه های نوین مدیریتی مرتبط با مشارکت کارمندان در اداره سازمان‌هاست. انواع روش های مدیریت مشارکتی نظیر: «سهیم‌نمودن کارکنان در منافع اداره»، «مدیریت مشورتی»، «مدیریت دموکراتیک»، «حلقه‌های بهبود کیفیت» و «گروه‌های خودگردان» در بسیاری از نظام های اداری اجرا می‌شود؛ اما «نظام پیشنهادها» تنها شیوه‌ای است که در قوانین و مقررات اداری ایران مورد تاکید قرار گرفته است. تاکنون تحقیقات متعددی پیرامون عملکرد و بازدهی این نظام در ادارات مختلف انجام شده است؛ اما غالب مطالعات از جنبه مدیریتی و آماری به این موضوع نگریسته‌اند و بررسی قوانین و مقررات بالادستی نظام پیشنهادها مورد غفلت واقع شده است. در پژوهش توصیفی-تحلیلی حاضر، با بهره‌گیری از منابع کتابخانه ای به مطالعه مفهوم و پیشینه مدیریت مشارکتی پرداخته و سیاست‌های کلی، قوانین، مقررات و دستورالعمل‌های مرتبط با مدیریت مشارکتی و نظام پیشنهادها نظیر آیین‌نامه ماده 20 قانون مدیریت خدمات کشوری از جهات مختلف بررسی شد. در ادامه، سه آیین‌نامه اجرایی این نظام در شرکت پالایش نفت اصفهان، شرکت آب و فاضلاب آذربایجان شرقی و دانشگاه فردوسی مشهد از جهت ارزش‌گذاری پیشنهادها بررسی شد. نتایج حاصل نشانگر آن است که در نظام پذیرش و بررسی پیشنهادها – به عنوان او‌لین مرحله در استقرار مدیریت مشارکتی – ایرادات جدی در تعریف حدود وظایف و  اختیارات دستگاه ها، همچنین ارزش گذاری پیشنهادها وجود دارد که تثبیت این نظام در ساختار اداری ایران را با مشکل روبه‌رو کرده است.

the place of employees’ participation in administrative rules and regulations in iran

the principle of participation in the administration of the country’s affairs is the basis of democratic regimes, which replace unilateral and arbitrary actions of the ruling powers in police states and perverts the direction of government administration toward the establishment of a specific ideology or securing the interests of a person or a minority group. participation is mentioned in several principles of the constitution of the islamic republic of iran and relevant laws, but what is essential is the way of implementing this principle and its application in rules and regulations. in general, participating in administrative decisions is divided into two categories according to the type of participant; the participation of employees and the participation of the governed or citizens, which the “participative management” is a new management method related to the involvement of employees in the administration of organizations. a variety of participatory management methods, such as sharing employees in the interests of the office, consultative management, democratic management, quality improvement circles, and self-governing groups are implemented in many administrative systems, but suggestions system is the only method that is emphasized in iran’s administrative laws and regulations. so far, several studies have been conducted on the performance and efficiency of this system in different public bodies. however, most studies have looked at this issue from the managerial and statistical aspects, and the review of higher rules and regulations has been neglected. in this descriptive-analytical research, we have surveyed library sources to understand the concept and backgrounds of participative management and analyze the related policies, laws, regulations, and instructions, including the bylaw of article 20 of civil service management act 2007. then, we examined three bylaws related to this management system in the isfahan oil refinery, east azerbaijan water and wastewater company, and the ferdowsi university of mashhad. finally, we found that there are severe flaws in defining the duties and authorities of the executive organizations in the evaluation and acceptance of proposals and ideas. so, it has made it problematic to stabilize the suggestion system as the first step in the establishment of participative management.