|
|
|
|
بررسی تاثیر مفهوم «درخت طوبی» در شکل‌گیری گنبدهای شاخص صفوی
|
|
|
|
|
|
|
|
نویسنده
|
صفایی‌پور هادی ,معماریان غلامحسین ,بمانیان محمدرضا
|
|
منبع
|
پژوهش هاي معماري اسلامي - 1393 - دوره : 2 - شماره : 5 - صفحه:16 -31
|
|
چکیده
|
گنبد به عنوان پوشش یکی از مهم‌ترین فضاها در مساجد ایرانی از جایگاه مهمی در نظام معنایی مسجد برخوردار است. این موضوع در پژوهش های پیشین با استفاده از روش های «عرفانی-تفسیری» و «اثباتی-استنادی» بررسی شده و دو گروه از فرضیه‌ها را شکل داده است. اندیشمندان سنت‌گرا در گروه نخست، معانی کلی چون وحدت، آسمان، بهشت یا عرش را به همه گنبدهای معماری دوران اسلامی اختصاص داده‌اند. از سوی دیگر اثبات گرایان و تاریخ گریان در گروه دوم، در مورد پیوند قطعی معانی مشخص به گنبدها تشکیک کرده و آن را امری دشوار و گاه غیرممکن دانسته‌اند. مقاله حاضر، با روشی «استنادی-تفسیری» به معناشناسی گنبدهای شاخص صفوی می پردازد. در این روش، طی فرآیندی دوسویه و چرخه ای، معنای گنبدهای مورد نظر هم در میان اسناد عینی موجود در بنا مطالعه می شود و هم از بین متون سازنده فضای فرهنگی عصر صفوی بررسی خواهد شد. براین اساس، فرضیه این مقاله آن است که مفهوم شیعی «درخت طوبی»، اصلی ترین مفهوم موثر در شکل گیری گنبدهای شاخص صفوی است. این فرضیه از طریق پاسخ به دو پرسش بررسی می شود. نخست آنکه معنای درخت طوبی در منابع فکری شیعه چیست؟ این پرسش پیشتر در مقاله مستقلی از نگارندگان بررسی شده و نتایج آن در این مقاله به عنوان فرضیه پذیرفته می شود. پرسش دیگر آنست که چه ارتباطی میان مفهوم طوبی و گنبدهای شاخص شیعیان در عصر صفوی وجود دارد؟ در این مقاله با مراجعه به دو نمونه از گنبدهای شاخص صفوی (مسجد جامع عباسی و مدرسه چهارباغ عباسی)، پرسش دوم در سه لایه فضایی شهر، بنا و گنبدخانه ارزیابی می‌گردد و در هر نمونه شکل، ساختار، آرایه ها، محتوای کتیبه ها و کیفیت فضایی این بکار رفته بررسی می‌گردد. در نهایت، یافته های گردآمده مرتبط با دو پرسش، با رویکردی کیفی و از طریق مقایسه و تحلیل محتوا بررسی و فرضیه مقاله در سه سطح سازگاری، صدق و تمامیت سنجیده می شود. بر این اساس، در مرحله اول این مقاله نشان می دهد که میان مفاهیم ذکر شده برای درخت طوبی با محتوای نقوش و کتیبه ها سازگاری کامل وجود دارد. در سطح بعدی یافته های این مقاله نشان‌دهنده صدق فرضیه ارایه شده نسبت به فرضیه های رقیب است. در سطح آخر، نمی توان بر تمامیت شواهد موجود بر دلالت قطعی فرضیه حکم داد. بدین ترتیب این مقاله فرضیه «نقش اساسی مفهوم درخت شیعی طوبی در شکل گیری دو گنبد مسجد جامع عباسی و مدرسه چهارباغ اصفهان» را به عنوان صحیح ترین تبیین ارایه می نماید.
|
|
کلیدواژه
|
گنبد ,مسجد جامع عباسی (امام اصفهان) ,مدرسه سلطانی (چهارباغ اصفهان) ,درخت طوبی ,معماری صفوی ,مساجد شیعی ,Dome ,Masjid-i Jam? Abb?s? ,Madrese Chahar-bagh ,Safavid Mosques ,Holy Tree of tuba ,Shia Mosques ,Islamic architecture
|
|
آدرس
|
دانشگاه تربیت مدرس, دانشجوی دکتری معماری دانشگاه تربیت مدرس، تهران, ایران, دانشگاه علم و صنعت ایران, استاد دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت، تهران, ایران, دانشگاه تربیت مدرس, استاد دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس، تهران, ایران
|
|
پست الکترونیکی
|
bemanian@modares.ac.ir
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Authors
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|