بررسی عملکرد نور روز از طریق سنجش سه شاخص شدت روشنایی، فاکتور و عمق نفوذ نور در الگوی تلفیقی مسجد- مدرسه- مسکن معماری اسلامی ایرانی (نمونه موردی: حوزه علمیه سنتی منصوریه شیراز)

در آیات شریف قرآنی و سنت پیامبر(ص) و ائمه اطهار(س) به مکان‌های عبادت، آموزش، و سکنی اشارات متعدد شده است. از طرفی متون دینی به نور و مفاهیم آن بسیار پرداخته‌اند. معماری نیز از دیرباز، تجلیگاه احساسات ناب بشری و بستر تحقق کمالات متعالی انسان بوده است. با توجه به جایگاه و مفهوم نور، این مقاله با هدف پاسخ به این سوال که معماری اسلامی در یک الگوی تلفیقی چگونه پاسخگوی دستیابی به نور روز بوده و چگونه می‌توان از تکنیک‌های آن در معماری معاصر بهره گرفت؟ به بررسی نور روز از طریق سنجش سه شاخص شدت روشنایی، فاکتور نور روز، و عمق نفوذ در یکی از بی‌بدیل ترین الگوی تلفیقی سه کاربری مسجد- مدرسه- مسکن، حوزه علمیه سنتی منصوره شیراز پرداخته است. به‌دلیل ساعات کمتر حضور خورشید در آسمان زمان سنجش نور روز در اعتدال زمستانی، روز اول دی‌ماه از ساعت 8 تا 17 درنظر گرفته شده است. داده‌های شاخص‌ها به ترتیب به روش‌های اندازه‌گیری (دستگاه لوکس‌متر)، محاسبات عددی (فرمول اولگی) و محاسبات هندسی در سه کاربری عبادتگاه، مدرس، و حجره در جهت انتخابی یکسان جنوب‌شرقی جمع‌آوری و داده‌ها به دو روش کمی مقایسه‌ی تطبیقی با استاندارد لیید و انجمن روشنایی و نورپردازی ایران و روش کیفی تحلیل شد. نتایج حاکی از پاسخگویی مطلوب معماری اسلامی- ایرانی در بهره‌گیری نور روز با تکنیک‌های مختلف در فضاهای مورد مطالعه طی بازه زمانی عملکردی می باشد. شدت روشنایی در مدرس مابین 200 تا 500 لوکس و در حجره مابین 150 تا 500 لوکس با استانداردهای مطروحه منطبق است. فاکتور نور روز در مدرس بین 2 تا 5 درصد و در حجره تا 11 صبح منطبق با استاندارد است. اما شدت روشنایی و فاکتور نور روز در مسجد فاقد استاندارد است و در مطاعات آتی نیاز به بررسی و تدوین دارد.

the assessment of daylight performance using indicators of illuminance, day light factor and penetration depth in the combined pattern of mosque- school- residential buildings, case study: mansouriye traditional seminary in shiraz

in the noble verses of the quran and the traditions of the prophet muhammad (pbuh) and the imams, multiple references have been made to places of worship, education, and residence. on the other hand, religious texts have extensively discussed light and its concepts. architecture has long been a manifestation of sublime human emotions and a platform for the realization of human excellence. it creates a perceptible space that leads individuals to contemplation. therefore, this article focuses on the assessment of daylight in the combined pattern of mosque-school-residential buildings, in one of its exceptional case studies, the mansouriye traditional seminary in shiraz. daylight was evaluated based on indicators of illuminance, daylight factor, and light penetration depth on the first day of 22 december from 8 am to 5 pm. the data for each component was collected in the selected southeast direction of worship, educational, and residential spaces using measurement methods (lux meter device), numerical calculations (olgy formula), and geometric calculations. the data was then analyzed using two quantitative comparative methods with the standard of led and the iranian lighting design association, and a qualitative analysis method. the results indicate satisfactory utilization of daylight in the studied space within the functional time frame of islamic-iranian architecture. the illuminance intensity in the mosque does not meet the standard. however, this indicator ranges from 200 to 500 lux in the school and from 150 to 500 lux in the room, aligning with the specified standards. the daylight factor in the place of worship does not have the standard, while it ranges from 2 to 5 percent in the school and in the room until 11 am remain within the standard.