زایش توام «جزء و کل» از درون یکدیگر در فرآیند طراحی معماری با استفاده از نظریه‌ی فلسفی «بسیط‌الحقیقه» صدرایی

در سه دهه‌ی اخیر مطالعات گسترده‌ای در فرآیند طراحی صورت گرفته است و در برخی از آن‌ها، مطالعات میان رشته‌ای با نگاهی روان‌شناسانه یا فلسفی به این فرآیند دیده می‌شود. در ایران هم نمونه‌های اندکی از نگاه فلسفی به فرآیند طراحی وجود دارد. یکی از نگرش‌های مهم در نگرش‌های جهانی و ایرانی که ریشه‌ی فلسفی قوی نیز در اندیشه‌ی غربی دارد؛ نگرش دوگانه‌گرا و فرآیند تکامل طرح از طریق نوسان دوگانه‌هاست. این تحقیق با مبنا قراردادن فلسفه‌ی صدرایی سعی دارد تاثیر این فلسفه را در تعریف این فرآیند روشن نماید. هدف این تحقیق کاربردی است و قصد دارد نتایجی سازگار با مبانی فلسفی؛ و امیدبخش برای بهره‌ی بیش‌ترْ طراحانه؛ در اختیار طراحان قرار دهد. روش تحقیق استدلالی- تحلیلی بر مبنای قواعد فلسفی است که ابتدا مروری بر فرآیندهای طراحی معماری موجود و استخراج مولفه‌های مربوطه داشته و بعد از آن طی بررسی و قیاس‌های بدست آمده از فرآیندهای موجود، دوگانه‌های نهفته در دل نظریات مختلف نیز استخراج گشته‌اند که عبارتند از: «شناخت‌ضمنی- شناخت‌علمی»؛ «ناخودآگاهی- خودآگاهی»؛ «واگرایی- همگرایی»؛ «جعبه‌سیاه- جعبه‌شفاف»؛ و «نظریه‌های هنجاری- اثباتی»؛ که هرکدام نقش مهمی در ایجاد میدان لازم جهت شکل‌گیری فرآیند طراحی دارند. این دوگانه‌ها تحت نظریه‌های فلسفی ساختارگرایی یا ساختارشکنی و با ریشه‌ی کهن‌ترِ دیالکتیک هگلی شکل گرفته‌اند و گاه نگاه‌های روان‌شناسانه‌ی عمیق همچون «خودآگاه» و «ناخودآگاه» هم در آن نقش دارند. پژوهش حاضر همه‌ی دوگانه‌ها را تحت لوای دو مولفه‌ی عام‌تر، با تعبیرِ زایش توامِ «جزء و کل» از درون یکدیگر برخواسته از قاعده‌‌ی بسیط‌الحقیقه‌ی صدرایی، تعریف می‌کند. نتیجه پژوهش حاکی از آن است که این دوگانه ماحصل تجارب نسل اول و سوم فرآیند طراحی‌اند و هر شقِّ آن در مقطعی از مقاطع مختلف طراحی کاربرد داشته و لذا می‌توان از هر دو توامان در فرآیند طراحی و شکل‌گیری طرح بهره برد. بر این اساس، هر مولفه‌ی معماری در هر بخش از مراحل طراحی، از دو جنبه‌ی متفاوت قابل بررسی و شناخت می‌شود و در راستای هدف این پژوهش می‌تواند بر فرآیندهای طراحی معماری کنونی موثر باشد: 1. از آن جنبه که جزء بوده، به خود نگریسته، تَعَیُّن یافته و در کثرت است؛ 2. از آن جنبه که کل بوده، به بسیط خود (ورای خود) نظر افکنده و به وحدت می‌گراید. نوآوری این تحقیق، مسیریابیِ تعریفِ «کل از دل جزء» و «جزء از دل کل» است که به‌‌نظر می‌رسد می‌تواند مسیرهای لازم و ارزشمندی برای فرآیند طراحی ایجاد نماید که نویدبخش نگاه جامع بین سه نسل قبل از فرآیند طراحی معماری؛ و تعریف‌گر نسل چهارم باشد.

the combined birth of part and whole from within each other in the process of architectural design using the philosophical theory of basit al-haqiqa of sadraei

in the last three decades, many studies have been done in the design process. in some of these studies, there is a psychological or philosophical view. in iran, there are few examples of a philosophical approach to the design process. one of the important attitudes in global and iranian attitudes, which also has a strong philosophical root in western thought; the attitude is dualism. this research tries to clarify the influence of mulla sadra’s philosophy in the design process. this research has a practical purpose. this research wants to provide designers with results compatible with philosophical foundations. argumentative-analytical research method is based on philosophical rules. this research first has an overview of architectural design processes. the components obtained from these processes are these doubles: implicit knowledge-scientific knowledge; unconsciousness - self-awareness; divergence-convergence; black box-transparent box and normative-proof theories. each of these duals has an important role in the formation of the design process. these doubles are formed under the philosophical theories of structuralism or deconstruction and with the older roots of hegelian dialectics; sometimes psychological views such as conscious and unconscious play a role in them. the current research defines all doubles with two components: simultaneous birth of part and whole from within each other; this definition is obtained from mulla sadra’s basit al-haqiqa rule. the result of the research is: the part-whole duality is the product of the experiences of the first to third generation of the design process. each part of this dual is used in different parts of the design; so both parts can be used in the design process. based on this, each architectural component in each part of the design stages can be examined from two different aspects and can be effective on architectural design processes: 1- it looks at itself from the aspect that is a part and is in plurality; 2- from that aspect which is the whole, it looks beyond itself (to its simple self) and is in unity. the innovation of this research is the navigation of the definition of whole from part and part from whole which probably creates necessary and valuable paths for the design process. it can be a comprehensive look between three generations of architectural design process and define the fourth generation.