مبانی اندیشه اسلامیِ مکان‌سازی مشارکت‌مبنا در بازآفرینی بافت تاریخی؛ نمونه مطالعاتی: محله عودلاجان

شهرسازی اسلامی-ایرانی، از مهم‌ترین موضوعات و دغدغه‌ اندیشمندانی است که بناها و فضاهای شهر را مکانی در راستای سلوک انسانی و تعالی ‌روحی و معنوی او می‌دانند و به ویژگی‌های کالبدی شهر مطلوب از منظر اسلام می‌پردازند. با توجه به آموزه‌های جامع دین مبین اسلام در آرمانشهر وعده داده‌شده به اهل‌ صالح زمین و بیان ویژگی‌های آن، مستفاد می‌گردد که انسان با خصلت مدنی ‌بالطبع خود، از طریق شهرسازی مشارکت‌طلب به آرامش خواهد رسید و یکی از خصوصیات مهم فضای عمومی صالح، مشارکت‌طلبی می‌باشد. بحران هویتی ناشی از آسیب به بافت‌های تاریخی موجب تضعیف حس ‌وابستگی انسان به محیط و خصلت مدنی ‌بالطبع او و در نتیجه کاهش مشارکت‌ اجتماعی می‌شود که در این پژوهش، از مکان‌سازی متناسب با بافت ‌تاریخی، به‌عنوان تسهیلگر در پروژه‌های بازآفرینی استفاده می‌شود تا در جهت نیل به آرمانشهر اسلامی گام‌ برداشته شود. در این مقاله با بررسی معیارهای کالبدی مورد نظر اسلام در زمینه بازآفرینی بافت‌های تاریخی، در محله تاریخی عودلاجان تهران به‌عنوان یک نمونه مطالعاتی که اقدامات بازآفرینی در ‌آن انجام‌ شده و حضور مردم در بافت بعد ‌از اقدامات کمرنگ بوده است؛ با‌ هدف بررسی و مطالعه ارتباط بین شاخص‌های «مکان‌سازی مشارکت‌مبنا در بازآفرینی بافت‌های تاریخی» به‌عنوان عامل ایجاد «دلبستگی‌مکانی» و «مشارکت‌طلبی» با‌استفاده از پژوهش آمیخته (کمی و کیفی) به روش توصیفی-‌تحلیلی مبتنی ‌بر روش‌های تحلیل‌ محتوای اسناد‌ کتابخانه‌ای و پیمایش مقطعی‌کمی‌ (پرسش ‌از کارشناسان و مردم محله عودلاجان) و کیفی (مشاهدات نظام‌مند کارشناسی‌ از بافت)، به بررسی مبانی اندیشه ‌اسلامیِ مکان‌سازی مشارکت‌مبنا در بازآفرینی بافت‌های تاریخی پرداخته‌است. تجزیه و تحلیل داده‌ها با روش آمار توصیفی و استنباطی بوده که نرمالیتی داده‌ها با آزمون کلموگروف‌اسمیرنف و آزمون فرضیه‌ها با ضریب‌ همبستگی اسپیرمن و معادلات ‌ساختاری به‌روش pls و مدل‌سازی با نرم‌افزار smartpls3 انجام‌شد. تایید روایی توسط اساتید و پایایی با‌ رسیدن به نقطه اشباع‌نظری و ضریب آلفای‌کرونباخ بررسی‌شد. پس‌از طی موفقیت‌آمیز تمامی آزمون‌های مدل‌ساختاری شامل ضرایب ‌مسیر (بتا) و معناداری ‌آن (t-value)، شاخص ضریب‌تعیین (r2)، شاخص ارتباط‌ پیش‌بین (q2)، شاخص شدت‌ تاثیر (f2) و شاخص هم‌خطی (vif) برای دو گروه مردم ‌بافت و کارشناسان خبره با اطمینان بالا تایید و مدل‌سازی ارائه‌ شد. سپس از طریق مشاهده نظام‌مند تک‌تک شاخص‌های پژوهش و تحلیل‌کیفی کارشناسانه، نتایج بررسی و تعمیم داده ‌شد و مدل‌کلی ارائه ‌گردید.

the foundations of the islamic idea of place-making, the basis of participation in the regeneration of the historical contextcase study: odlajan neighborhood

islamic-iranian urban planning is one of the most important topics and concerns of thinkers who consider the buildings and spaces of the city as a place in line with human behavior and his spiritual and spiritual excellence and address the physical characteristics of the desired city from the perspective of islam. according to the comprehensive teachings of the religion of islam in the utopia promised to the righteous people of the earth and its characteristics; it is understood that man with his civic nature will reach peace through participatory urban planning, and one of the important characteristics of a good public space is participation. the identity crisis caused by the damage to the historical contexts weakens the sense of human dependence on the environment and his civic character, and as a result, reduces social participation. in this article, by examining the physical criteria desired by islam in the field of re-creation of historical textures, in the historical neighborhood of oudlajan, tehran, as a sample of studies where re-creation measures have been carried out and the presence of people in the context was weak after the measures; with the aim of investigating and studying the relationship between the indicators of participation-based localization in the recreation of historical textures as a factor of creating local attachment and participation using mixed research (quantitative and qualitative) using a descriptive-analytical method based on the methods of content analysis of library documents and quantitative cross-sectional survey (asking experts) and the people of oudlajan neighborhood) and qualitative (systematic observations of the texture), has investigated the foundations of the islamic idea of place-making based on participation in the recreation of historical textures. the data analysis was done by descriptive and inferential statistics method, the normality of the data was done by kolmogorov-smirnov test and hypothesis testing was done by spearman correlation coefficient and structural equations by pls method and modeling by smartpls3 software. validity was verified by professors and reliability was checked by reaching theoretical saturation point and cronbach’s alpha coefficient. after successfully passing all structural model tests including path coefficients (beta) and its significance (t-value), coefficient of determination index (r2), predictive correlation index (q2), influence intensity index (f2) and colinearity index (vif) for two groups of people and experts with high reliability verification and modeling were presented. then, through the systematic observation of each research index and expert qualitative analysis, the results were reviewed and generalized and a general model was presented. based on the findings of the research, it was determined that the human-oriented and place-oriented spaces bound to the values of the religion of islam and the originality of the historical context, through the location of the participation based on the context and increasing the social participation resulting from it in the process of re-creation, will lead to the preservation of the historical context and its iranian-islamic existence and increase the spatial attachment and participation.