تحلیل گونه‌شناسانه‌ی برج‌مقبره‌های تاریخی ایران بر اساس دگرگونی الگوی تهرنگ

از آنجایی که برج‌مقبره‌ها از جایگاه ویژه‌ای در معماری کهن ایران‌زمین برخوردار هستند، با شناخت دقیق و گونه‌بندی آنها می‌توان به بسیاری از ریشه‌های فرهنگی و هنری ایران پی برد. به همین دلیل فراهم آوردن زمینه‌ی تحقیق در برج‌مقبره‌ها به عنوان یکی از جلوه‌های شاخص معماری ایران ضروری به نظر می‌رسد. مقاله‌ی حاضر به دنبال تحلیل دگرگونی تهرنگ برج‌مقبره‌های تاریخی ایران بر اساس دوره‌های تاریخی و در بستر جغرافیایی است که این موضوع منجر به شناخت الگوهای پلان برج‌مقبره‌ها و روند تحولات آن خواهد شد. رهیافت بکار رفته در پژوهش حاضر کیفی است و از راهبرد تاریخی پیروی می‌کند. مطالعه‌ی اسنادی و کتابخانه‌ای از راهکارهای راهبرد مورد نظر می‌باشد که شامل تاریخ‌نگاری و گونه‌شناسی می‌شود. گونه‌بندی برج‌مقبره‌ها، بررسی تهرنگ و ساختار فرمی و انطباق با موقعیت جغرافیایی و اقلیم آنها از راه‌حل‌های مورد نظر این مقاله است. اطلاعات لازم نیز از منابع مکتوب بدست آمده که به تحلیل مفاهیم نظری می‌پردازد. نمونه‌هایی به تعداد 24 برج‌مقبره با تنوّع تهرنگ و پراکندگی جغرافیایی و سرزمینی انتخاب شده و داده‌های مکتوب مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته‌اند که در سه دسته کلی مربع، دایره و چندضلعی تقسیم شده‌اند. نتایج پژوهش حاضر موید آن است که در برخی از بازه‌های زمانی یا ادوار حکومتی فراوانی و در یک بستر جغرافیایی خاص، بیشتر یک گونه‌ی فرمی یا تهرنگ دیده می‌شود ولی به علت عدم تکرار این موضوع در رابطه با بستر جغرافیایی یا دوره‌ی حکومتی، نمی‌توان این نوع نسبت را عاملی اساسی در شکل‌یابی برج‌مقبره‌ها دانست.

typological analysis of historical tomb towers in iran based on the diversity of plan pattern

it seems necessary to conduct research on the towers of tomb as one of the outstanding manifestations of iranian architecture. the dispersal and multiplicity of these buildings throughout the country demonstrates the special position of this type of buildings. therefore, many cultural and artistic bases can be understood by recognizing and classifying these buildings and applying their architectural methods can help preserve and continue iranian-islamic architecture. the present article seeks to analyze the transformation of the plan of the historical tomb towers in iran based on time changes, which will lead to the cognition of the patterns of the tomb towers plan and the trend of changes in relation to time periods. the method used in the present article is qualitative that follows the historical strategy. documentary and library study is one of the strategic methods that includes historiography and typology. classification of tomb towers, study of the plan and form structure, and conformity to their geographical location and climate are some of the solutions in this article. required information is also obtained from written sources that analyze theoretical concepts. samples of 24 tomb towers with various plans and geographical and territorial dispersion have been selected and written data have been studied. the results of the present article confirm that in some time periods or periods of different reign, a kind of supremacy is seen in a form structure or a plan, but this type of relationship cannot be considered as the main factor in the formation of tomb towers because this type of relationship is not repetitive (plan-geographical location or plan-reign period).