بررسی تطبیقی مفهوم «حریم» در خانه های کشورهای اسلامی حوزه خاورمیانه (مطالعه موردی: خانه‌های اصفهان، صنعاء، دمشق)

جدا شدن حریم اهل خانواده از غیر و همچنین مهمان و تفکیک این دو عرصه از زندگی در عمده خانه های اسلامی واجد اهمیت بسیار می‌باشد و ظهور و تجلیات آن در معماری بسته به بسترهای اقلیمی، جغرافیایی، فرهنگی متفاوت بوده است .بررسی الگوهای حریم گذاری در خانه های کشورهای مختلف اسلامی به خوبی این تنوع را نشان می دهد. این تحقیق با همین هدف سه الگوی خانه در سه شهر با قدمت و اصالت اسلامی را مورد بررسی قرار می دهد. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و هدف، مطالعه مفهوم حریم و تحلیل نحوه ظهور تجلیات آن در این سه الگو می باشد. این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سوال است که چگونه مفاهیمی مانند «حریم» متاثر از بوم و فرهنگ، تجلیات متفاوتی پیدا می کند؟ لذا با انتخاب خانه از سه شهر اسلامی اصفهان، دمشق، و صنعاء، و مطالعه الگوی رفتاری و گونه ‌شناسی خانه ‌ها در این سه شهر به بررسی مفهوم حریم در آنها پرداخته شده است. بارزترین جلوه های حریم در این خانه ها، تفکیک عرصه های خصوصی و عمومی بوده است. در خانه های اصفهان به دلیل گسترده شدن خانه در سطح، تفکیک حریم مهمان از اهل خانه از طریق تفکیک حیاط ها، و از سویی تفکیک فضاها در جبهه های مختلف یک حیاط بوده است. در خانه های دمشق به دلیل شرایط خاص اقلیمی و گسترده شدن فضاها در طبقه اول جهت دریافت باد مطلوب، تفکیک حریم در عمده خانه ها از طریق تفکیک در طبقات مختلف حیاط خانه امکان پذیر بوده است. در خانه های صنعاء به دلیل شرایط خاص جغرافیایی منطقه و وجود زمین سنگلاخی و از سویی شرایط خاص امنیتی منطقه، تفکیک حریم از طریق توزیع فضاها در طبقات مختلف خانه بوده است. این مقاله بر اساس فرضیۀ پژوهش مبنی بر وجود ارتباط میان نحوه ظهور حریم در خانه‌ های اسلامی و جایگاه «بوم– طبیعت و انسان» که شامل بسترهای مختلف اقلیمی، جغرافیایی، و فرهنگی می باشد؛ ضمن آزمون فرضیۀ پژوهش نشان می دهد بوم منطقه نقش بسیار مهمی در ظهور تجلیات مختلف حریم‌ ها داشته است و میزان این حریم خواهی نیز در مناطق مورد مطالعه تفاوت بوده است.

a comparative study of the concept of privacy in the house of islamic countries in the middle east (case study: houses of isfahan, sanaa, damascus)

respecting family privacy, as well as guests, and separation of these two domains of life, is particularly significant in islamic households, and its inception and manifestation in architecture have varied based on climatic, geographical, and cultural contexts. a study of privacy practices in the homes of different islamic countries exemplifies this variability. with this aim, this study examines three patterns of houses in three cities with islamic antiquity and origin. the descriptive-analytical method was employed in this paper to investigate the concept of privacy and the examination of how it displays itself in these three modules. this research seeks to determinehow the concept of «privacy» manifest various forms and appearances in different lands depending on different cultures and geographies. hence, the concept of privacy has been investigated by researching the behavioral patterns and typology of dwellings in three islamic cities including isfahan, sana›a, and damascus.the separation of private and public spaces has been the most visible embodiment of privacy in these homes. due to the extension of the home on one level, the separation of the visitors› spaces from the family occurred in the houses of isfahan through the separation of the yards and spaces surrounding the yards. owing to the peculiar climatic conditions in damascus and the extension of spaces on the first floor to get the desired wind, it was feasible to divide the privacy in the main residences by dividing the different floors. according to the region›s unique geographical conditions, including the presence of rocky land, and, on the other hand, the region›s specific security conditions, privacy in sana›as’ homes has been accomplished through the distribution of spaces on separate floors of the house. this article is based on the research hypothesis that there is a link between the emergence of privacy in islamic homes and the status of «ecology - nature and man,» which includes various climatic, geographical, and cultural contexts; while testing the research hypothesis, it reveals that the region›s environment has played an important role in the emergence of various manifestations of privacy, and the extent of this privacy has also varied in these three case studies.