تحلیل هندسی و تناسباتی ساختار حیاط مرکزی و اتاق های فصلی در معماری بومی اقلیم سرد (نمونه موردی: خانه های قاجاری اردبیل)

طراحی مناسب در کالبد و مشخصات فیزیکی یکی از راهکارهای اقلیمی خانه‌ های تاریخی در تعامل با طبیعت بوده است. در واقع این خانه‌ ها در طی سال‌ها با آزمون ‌های مختلف به ترکیبی پایدار و اصولی بازتولیدشدنی دست یافته ‌اند که علاوه بر تاثیر مستقیم بر سلامت کاربران فضا، از مشکلات هدررفت انرژی نظیر شرایط ناسالم فضاهای داخلی، بحران ‌های زیست‌محیطی، و... نیز می‌ کاهد؛ اصولی که امروزه در مشخصات کالبدی فضاها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بر این مبنا در پژوهش حاضر به شناسایی الگوهای هندسی، تناسباتی و استانداردهای حاکم در ساختارهای حیاط مرکزی، تالارهای زمستان ‌نشین و اتاق ‌های فصلی مبتنی بر اقلیم سرد، پرداخته می ‌شود. همچنین روابط فضاها نیز براساس مشخصات کالبدی مورد مطالعه قرار می ‌گیرد؛ تا با مقایسه معیارهای اقلیمی بتوان به الگوی طراحی پایدار براساس الگوهای ساختاری دست یافت؛ رایج ‌ترین نسبت ‌های فضایی منطبق بر طبیعت را در این منطقه شناسایی نمود؛ و در تطابق با نیازهای امروز بکار گرفت. در این پژوهش 12 خانه از دوره قاجار در اردبیل که بیشترین فراوانی را دارند مورد بررسی قرار می ‌گیرند؛ بدین ترتیب که جمع ‌آوری اطلاعات و مطالعات میدانی از فضاهای تاثیرپذیر از اقلیم در جداولی دسته ‌بندی می ‌شوند؛ و با روش ‌های محاسباتی، استدلال منطقی داده ‌ها و تحلیل ‌های کمی و کیفی مجموعه‌ ای حاصل از تناسبات هندسی و روابط فضایی شناسایی می ‌گردند. نتایج براساس رایج ترین نسبت ‌ها، ابعاد و مساحت ‌ها نشان از تطبیق و ارتباط پیشرو الگوهای فضایی با ترکیب تاثیرپذیر داده‌ های اقلیم سرد دارد؛ به نحوی که برخی فضاها با توجه به نوع کاربری و فصول استفاده‌ شان دارای تناسبات مشابه و اشکال مقتضی ‌اند؛ تمایز فصلی فضاها صرفاً به فصول زمستان و تابستان محدود شده است؛ و جزئیات طراحی براساس فصول سرد بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. از این رو بکارگیری الگوهای ساختاری گذشته جهت طراحی در معماری امروز می ‌تواند تا حدود زیادی از هدررفت انرژی جلوگیری نماید.

Geometric and proportional analysis in the structure of central courtyards and seasonal rooms in the Vernacular Architecture of the cold climate (case study: Ardabil Qajar houses)

Appropriate structural and physical design has been one of the climatic strategies of traditional houses in interacting with nature. Over many years, these houses have tested various types of designs and have now reached a stable structure and have obtained some reproducible principles. This way, not only have they affected the health of the users directly and positively, but also, they have prevented energy wastage, rectified the unhealthy conditions in internal spaces, reduced environmental crises, etc. These principles, however, have been disregarded in the structural aspects of spaces in the modern architecture. Bearing this in mind, the present study aimed to recognize the geometric and proportional patters as well as the standards being employed in the structures of central courtyard, winter halls, and the seasonal rooms designed based on the cold climate. The connections between various spaces were also investigated based on their structural features so that by comparing climatic criteria, we can get to a sustainable designing pattern based on the structural patterns. We can also recognize the most common naturefriendly spatial ratios in this region and make use of them to meet the needs of the modern era. In the current study, 12 traditional houses belonging to Qajar era were investigated. In so doing, the needed information was collected from the spaces affected by the cold climate via field observations and the obtained data were classified. Then using computational methods, logical reasoning, and qualitative as well as quantitative analyses, a series of geometric proportions and spatial relations were detected. The results of the analyses regarding the most common ratios, dimensions, and areas were indicative of the high compatibility of spatial patterns with the cold climate. More specifically, some spaces that are used for similar purposes in special seasons of the year have similar proportions and shapes. The differentiation between the spaces has only been limited to winter and summer. The details of the structures designed for winter have been attended to relatively more. Therefore, the structural patterns employed in the past can be used for designing buildings in the modern era. By doing so, we will be able to reduce most of the energy wastage.