تاثیرات گذار از سنت به مدرنیته بر سلسه مراتب فضایی ورود به خانه های مسکونی شهر سنندج

اواسط دوره‌ی قاجار تا دهه‌ی اول حکومت پهلوی، بخشی از معماری معاصر ایران است که دست‌خوش تغییرات دوران مدرنیته گردیده‌است. به مرور زمان، فرم‌ها و اشکال مدرن، سلسله‌مراتب فضایی خانه‌ها و کالبدشان را تحت تاثیر قرار داده و سبکی تلفیقی به وجود آورده‌است. بررسی اجمالی فضاها و اجزای اصلی خانه‌های سنتی شهر سنندج به خوبی سیر تحول این تغییر را نشان می‌دهد. هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی سیر تحول سلسله‌مراتب فضایی ورود به خانه‌های سنندج در دوران گذار از دوره‌ی سنت به دوره‌ی مدرن می‌باشد. پژوهش حاضر با رویکرد نظری و به روش تاریخیتفسیری و تحلیل محتوا انجام می‌گیرد. بخش نظری با روش کیفی و با توجه به ادبیات نظری گردآوری شده؛ و معیارهای تاثیرگذار بر سنجش کیفیت‌های فضایی حاصل درگونه‌های مختلف ابنیه مسکونی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. همچنین بخش عملی پژوهش از طریق مورد‌پژوهی در دو مرحله انجام پذیرفته است. از این حیث، چارچوب نظری در مرحله‌ی نخست، بررسی مختصر اجزای خانه‌های دوره‌ی سنت و مدرن، و همچنین، شناسایی خانه‌ها بر مبنای دوره‌های تاریخی، به واسطه مطالعات میدانی، برداشت، عکس‌برداری، ترسیم پلان خانه و بهره‌گیری از مدارک و نقشه‌های موجود، صورت گرفته‌است. در مرحله بعدی، کلیه ابنیه مسکونی حائز شرایط، جهت تحقیق و بررسی بر اساس داده‌های میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای، با استفاده از روش استدلال منطقی، مقایسه، تحلیل و شناسایی شده؛ و سلسله‌مراتب فضای ورودی خانه‌ها بر اساس رویکرد تحقیق، مورد تجزیه و تحلیلی قرار گرفته‌اند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهدکه سلسله‌مراتب ورود به خانه‌هایی با معماری قبل از دوره ناصری، متناسب و درخور با نیازهای ساکنان است که کمتر در اولویت توجه معماران دوره پهلوی قرارگرفته است. از این جهت، استفاده از فضاهای حد واسط و بینابینی در معماری، علاوه بر ایجاد محرمیت، می‌تواند تعریف درستی از فضاهای خصوصی و نیمه‌خصوصی در خانه ارائه دهد و از درهم تنیدگی درکاربری و هویت دیگر فضاها جلوگیری کند؛ و در نهایت می‌تواند موجب ارائه الگویی برای ایجاد محرمیت شود؛ که اصلی جدا‌نشدنی از هویت در معماری و فرهنگ ایرانی اسلامی است.

Transition period, spatial hierarchy, house entrance, Qajar architecture, Pahlavi architecture, privacy

The period spanning middle of Qajar era to the first decade of Pahlavi is a part of Iran contemporary architecture which is influenced by inevitable alterations caused by modernity. Modern forms and figures have gradually changed spatial hierarchy of houses and their structure and consequently have led to a combinational style. A brief survey of spaces and chief elements of traditional houses of Sanandaj demonstrates these changes quite well. This paper tries to shed light on the prevalent style of spatial hierarchy of house entrances in transitional time period from tradition to modernity in Sanandaj. This research has been conducted using a theoretical approach and by a historicalinterpretational method. In theoretical part, a qualitative approach is adopted and considering the literature history, effective factors on spatial quality evaluations are analyzed. The practical part of the research is carried out in two phases and by taking case studies under account. In this viewpoint, the theoretical part is firstly a brief appraisal of the architecture of the historical eras of Qajar and Pahlavi, evolution criteria and social revolutions of those periods as well. Moreover, assessment of houses based on historical periods has been done utilizing field studies, local survey, photography, house plan depicting and existing documents and plots. Secondly, based on acquired field and librarian information, all qualified houses for this research are compared and analyzed to attain a comprehensive understanding of their entrance spatial hierarchy. Findings of the research indicate that there has been a hierarchy in entrance of houses with traditional architecture pertinent to the needs of residents which is neglected to some extent by the designers in Pahlavi period. In conclusion it is admitted that by intermediate spaces, alongside the provision of confidentiality, it would be possible to achieve a proper definition of private and semiprivate spaces in houses. Furthermore, disruption in functions and entities of other spaces could be avoided, which in turn leads to introducing a pattern for obtaining confidentiality; an inseparable principle of entity in Iranian architecture and culture.