تاثیر اعتدال در فضای معماری مساجد بر ایجاد حضور قلب (نمونه موردی: مساجد منتخب محدوده بازار تهران)

رعایت جانب اعتدال از ویژگی‌های آفرینش خداوندی است. انسان نیز اگر داعیه خلیفه اللهی دارد، باید در حد توان خویش متصف به صفات الهی بوده و ساخته‌های بشری که معماری نیز بخشی از آن است، از این خصلت برخوردار باشند. در این پژوهش برای پاسخگویی به سوال چگونگی ارتباط بین اعتدال در معماری مساجد با ایجاد حس حضور قلب در این فضا، با روش توصیفی تحلیلی، در گام نخست به شناخت مفهوم مورد نظر اسلام از اعتدال پرداخته شد و با معرفی تقرب به عنوان ملاک اعتدال، نحوه حصول مقام قرب الهی مورد بررسی قرار گرفت. در گام بعدی با بررسی حضور قلب به عنوان یکی از عوامل تقرب، مصاحبه نیمه ساختار یافته‌ای در همین خصوص، حول سه سامانه تشکیل دهنده مکان، یعنی سامانه کالبدی فضایی، سامانه جمعی رفتاری و سامانه ادراکی دریافتی، در سه مسجد منتخب محدوده بازار تهران، انجام شد که هر سه مسجد به لحاظ قدمت، موقعیت مکانی، ویژگی‌های کالبدی و جامعه مراجعین، شرایط نسبتا یکسانی داشتند. در ادامه با تحلیل محتوای مصاحبه‌ها، پرسشنامه‌ای نیز جهت پایایی پژوهش، از دل مقولات مستخرج تدوین و در جامعه آماری وسیع‌تری در مساجد مذکور به آزمون گذاشته شد و در انتها پرسشنامه‌ها توسط نرم افزار اس‌پی‌اس‌اس 26 و لیزرل و ترکیبی از دو آزمون تی‌تک نمونه‌ای و تحلیل عاملی تاییدی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که محیط مساجد مذکور، در کل تاثیر مطلوبی بر ایجاد حضور قلب در افراد داشته و در این بین، سامانه ادراکی تاثیرگذاری بیشتر و سامانه کالبدی تاثیرگذاری کمتری دارد و به همین نسبت، می‌توان هر یک از سامانه‌های محیطی را نزدیک به طریق اعتدال تصور کرد.

The effect of moderation in the architectural space of mosques on the presence of the heart (Case study: selected mosques in Tehran Bazaar)

Observance of moderation is one of the characteristics of Godchr( #39;39 #39;)s creation. If a person claims to be the caliph of God, he should be characterized by divine attributes to the best of his ability, and human constructions, of which architecture is a part, should have this characteristic. In this study, to answer the question of how the relationship between moderation in the architecture of mosques by creating a sense of the presence of the heart in this space, by descriptiveanalytical method, in the first step, the concept of Islam of moderation was introduced and intimacy was introduced as a criterion of moderation. How to attain the position of nearness to God was examined. In the next step, by examining the presence of the heart as one of the factors of proximity, a semistructured interview in this regard, around the three systems that make up the place, namely the physicalspatial system, collectivebehavioral system and perceptualperceptual system, in three selected mosques Mosques of Tehran Bazaar area (Sepahsalar Mosque, Imam Mosque and Tehran Grand Bazaar Mosque). all three mosques had relatively the same conditions in terms of age, location, physical characteristics and community of clients. Then, by analyzing the content of the interviews, a questionnaire was developed for the reliability of the research from the extracted categories and tested in the wider statistical community in the mentioned mosques. Finally, the questionnaires were examined by SPSS 26 software and LISREL and a combination of twosample Ttest and confirmatory factor analysis. The results show that the environment of these mosques, in general, has a favorable effect on the presence of the heart in people, and in the meantime, Physicalspatial characteristics in the environment of the tested mosques, among all environmental systems, have the least positive effect on creating a sense of presence of the heart; The collectivebehavioral characteristics are in the second place in this respect and the perceptualreceiving characteristics of the mosques under study have the most positive effect on the presence of heart in individuals. and accordingly, any of the environmental systems can be approached Imagined in moderation. Regarding each of the measures of the structure of environmental systems, the elements in the space of mosques under study can be considered as the most effective measure of the physicalspatial system in creating a sense of the presence of the heart; How people act and how they relate to each other in the mosques under study is the most effective measure of collectivebehavioral system in creating the presence of the heart and sense of belonging due to familiarity with the building blocks is the most effective measure of perceptual system The heart is examined in the space of mosques.