سنخ‌شناسی فضای شهری و حقوق مترتب بر آن، از منظر فقه و حقوق اسلامی

چگونگی توزیع عادلانه ی فضای شهر به‌گونه‌ای که علاوه بر محفوظ قرار دادن حقوق مالکان خصوصی، حقوق مردم شهر را نیز مورد احترام قرار دهد یکی از اساسی ترین مسائل در حوزه حقوق شهری است. پرداختن به این مسئله متاخر از شناخت دقیق ماهیت فضای شهر و احصای حقوق مترتب بر هر سنخ از آن است؛ که در نوشتار حاضر با ابتنا بر آموزه های فقهی حقوقی به آن ‌پرداخته شد. طبق نتایج این تحقیق، برخلاف ماده 38 قانون مدنی ایران و نظر برخی از فقهای متقدم، فضای شهر بر اساس مالکیت زمین تحتانی آن به سه بخش عمده تقسیم می‌شود؛ الف. فضای عمومی شهر (که از دو قسمت فضای محاذ بر معابر عمومی و فضای محاذ بر املاک خصوصی، فراتر از حدمتعارف ارتفاع، تشکیل می‌شود)، ب. فضای اختصاصی (فضای محاذ بر املاک خصوصی، ذیل حدمتعارف ارتفاع که در پشت فضای اشتراکی قرار دارد)، ج. فضای اشتراکی (فضای محاذ بر املاک خصوصی، ذیل حدمتعارف ارتفاع که در مجاورت با فضاهای عمومی شهر قرار دارد). سنخ اول از فضاهای مزبور، در زمره اموال عمومی و از مصادیق مشترکات عمومی و طبعاً در مالکیت عموم محسوب می‌شود؛ لذا برخلاف مدل های رایج، فروش آن توسط شهرداری (تراکم‌فروشی) مخالف با حکم اولیه شرعی است. سنخ دوم، از زمره اموال خصوصی و در مالکیت خصوصی زمین تحت آن قرار دارد و مردم نسبت به آن حق ارتفاق دارند؛ و سنخ سوم فضای مزبور نیز در زمره اموال مشاع محسوب می شود؛ به گونه ای که مالکان خصوصی املاک و مردم شهر، نسبت به آن حق اشتراک دارند. امید است این سطور تسهیل‌کننده بازخوانی قوانین شهری و به‌تبع آن تحقق حقوق مردم نسبت به فضای مصنوع شهری باشد.

Typology of urban space and related rights from the perspective of Islamic jurisprudence and rights

How to distribute the urban space fairly, in a way that, in addition to protecting the rights of private owners, also respects the rights of the people of the city, is one of the most fundamental issues in the field of architecture and urban planning. Addressing this issue is delayed by accurately understanding the nature of the city space, and calculating the rights involved; In the present article, an attempt was made to address it based on the teachings of legal jurisprudence. According to the results of this research, contrary to Article 38 of the Civil Code of Iran and the opinion of some early jurists, the city space is divided into three main parts based on the ownership of its lower land: a. The public space of the city, which consists of two parts: space on public thoroughfares and space on private property, beyond the usual height limit. B. Private space, space adjacent to private property, below the standard height, which is located behind the common space. J. Shared space, space bordering private property, below the usual height, which is adjacent to public spaces in the city. The first type of these spaces is among the public property and is an example of public commonalities and, of course, in public ownership. The second type is private property and privately owned land under it, and people have a easementright to it. And the third type of this space is among the peripheral property that people have the right to share. This perception of the nature of urban space can be effective in rereading urban laws and, consequently, the realization of citizenschr('39') rights.