بازنگری در نسبت رفتار اجتماعی و فضای شهری در تعلیمات اسلامی (مفهوم مخاطب ایده‌آل طرّاحی شهری و قلمرو وی در خلال متون اصیل سنّت اسلامی)

تعیین مخاطب ایده آل، یک امر پایه در مبانی نظری طرّاحی شهری است. در این نوشتار، وضعیت مخاطب ایده آل در سه دسته از نظریه های اجتماعی مرتبط با فضای شهری (نظریه های سوسیالیستی، نظریه اکولوژی اجتماعی و نظریه نمایش اجتماعی) بررسی؛ و نشان داده شده است که هیچ یک، بر مدل اسلامی از روابط اجتماعی و کالبد منطبق نیست؛ و با آن تفاوت ذاتی دارد. نفی گروه های کوچک پایه اجتماعی (خانواده و محله) در نظریه های سوسیالیستی و فردگرایی و عدم نگاه ایده آل گرا در نظریه های اکولوژیک، آنها را برای مقاصد اسلامی نامناسب می نماید. غیراخلاقی بودن نمایشگری در نظریه نمایش اجتماعی از دید اسلامی نیز به نوبه خود، این دیدگاه را از دور بحث برای اسلام خارج می کند. در مقابل، نظریه جدیدی در این زمینه براساس مرور آیات و روایات مرتبط با قلمرو های شهری، سامان داده شده است که خلاصه آن، چنین است: در اسلام عرصه فراخانگی بر حسب حقوق و تکالیف متقابلی که اسلام برای قلمروهای مختلف (از فردی تا گروهی) قرار می دهد؛ مکانی برای تعامل افراد برحسب گونه ای تحدیدشده از روابط خانگی است؛ و به همین دلیل هم، عرصه شهر از خانه به بیرون، توسیعی است از خانه. اجتماع در این مدل، یک کلّ متشکل از افراد متفرّد شده در اثر خروج از حوزه خانواده و پیوستن به عرصه غیرخانوادگی نیست؛ بلکه جامعه از توسیع هسته های خانواده و اشتراک لبه های میدان های جمعی شکل گرفته حول این هسته ها حاصل می شود و به همین ترتیب نیز، فضای شهری از هسته های خانگی رشدیابنده فراهم می آید؛ و نه اجتماع فضاهای شخصی و عمومی و پیوند آنها با فضاهای واسط. در اینجا تعریف فضای شهری نمی تواند آن عرصه عمومی دانسته شود که از حوزه موثر خانه، خارج شده و افراد در آن از روابط خانگی منفصل و در جستجوی روابط نوین برآمده اند؛ به بیان دیگر ما در شهر اسلامی با فلانر اسلامی مواجه نیستیم؛ بلکه با بلکه با انسانی مواجهیم که اسلام برای او تکالیفی را برای تبدیل شدن به انسان ایده آل تعیین کرده است و مسئولیت فضا کمک به رسیدن مخاطب از وضع موجود به وضع ایده آل است.

Revising in the relationship of social behavior and urban space within Islamic Vision (the concept of ideal user and his territory in original Islamic texts)

Identifying ideal user is a basic function of theoretical debates of urban design.  Here, the situation of the concept of” Ideal user” is enquired in three main categories of social theories used in urban design discourses (i.e. socialistic theories, ecologistic ones and performancebased theories) and it is shown that none of them is of enough relevance to Islamic model of sociospatial relations and there is critical conflicts for their simbiosis. The negation of middlescaled groups of cultural society (i.e. the family and neighbourhood) in socialistic theories as well as the antiidealistic and individualistic assumptions in the ecologistic theories make them unreliable for Islamic aims. The performance based theory in its turn bases its debate on nonhonest relation from ethical pont of view and has not proper basics for Islamic view. So a new theory based on Quran and Ahadith is proposed for sociourban interactions that can be summarized as: In Islamic view the outofhome environment is a place for relations of the kind of the limited homelike ones that emerges from duties and rights that Islam puts on members of Islamic society. So it can be said that urban space is an expansion of the home inner space. And in this model the society is not seen as a unit composed of individualized persons whose individuality emerges by exiting home; but the community emerges from expansion of family nodes and sharing of borders of fields arranged around such centers and so the urban space is formed in its turn  upon nucleous made in developing homes. It is not made from summing up personal spaces and not by connection of them by inbetween spaces. Here the definition of urban space as noneresidential space or third place in which people look for noneresidential relations is cicked out. In other words, in searching for Ideal User for Islamic theory of town design we do not look for “Islamic Fleneur” but we search for a human for whom Islam has made duties to become an ideal person and the responsibility of the urban space is aiding him to depart from existing condition to ideal one.