رهیافتی بر زیرساخت‌های مشترک نهفته در معماری اسلامیایرانی (مبتنی بر شواهدی از نماهای معماری دوره قاجار)

با توجه به تحولات صورت گرفته در قرون اخیر، تغییرات فراوانی در نما و عناصر آن به وجود آمده که موجب آشفتگی در سیمای بصری ساختمان ها شده است. این در حالی است که در طول تاریخ تا اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول، سبک های معماری ادامه دهنده و تکمیل کننده سبک های پیشین بوده اند. در اواخر قاجار این روند تکمیلی و تدریجی گسسته شده و ساختار نماهای این دوران و پس از آن از ویژگی های دیگری برخوردار می باشد؛ این پژوهش به دنبال مقایسه تطبیقی نماهای سه شیوه دوره قاجار با اصول معماری اسلامی است. روش انجام تحقیق به صورت ترکیبی (کمی و کیفی) و نوع پژوهش تفسیری&-تاریخی و پیمایشی است. ابزار جمع آوری داده ها، مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و مشاهدات میدانی است. به همین منظور به بررسی نمای سبک ها و شیوه های هر دوره و مقایسه معیارها و شاخص های ساختار کالبدی معماری اسلامی در نماهای شهری و واحدهای عملکردی در دو ساحت کتابخانه ای و میدانی پرداخته می شود. بعد از دستیابی به چارچوب نظری در این خصوص، هفت شاخصه هندسه، تناسبات، تقارن، هماهنگی، سلسله مراتب، نظم و ریتم و وحدت در کثرت به عنوان شاخصه های معماری اسلامی به دست آمدند. در ادامه به صورت تصادفی ساده از هر سه شیوه در دوره قاجار، 3 بنا انتخاب و به صورت گرافیکی شاخصه های معماری اسلامی در آن ها پیاده شد؛ سپس به منظور انتخاب شاخصه های حائزاهمیت در هر دوره، 42 نفر از دانشجویان و 9 نفر از اساتید معماری و شهرسازی، پرسشنامه پژوهشگرساخته را تکمیل کردند. توجه به شاخصه های دارای اهمیت در هر بنا، گویای آن است که تغییر کالبدی معماری، با توجه به ساختار فکری معماری دوران خود، قابل تفسیر می باشد؛ و صرفاً تغییر فیزیکی نمی تواند در نهایت به تغییر ساختاری سبکی بینجامد.

An approach to shared infrastructure in IslamicIranian architecture (Evidencebased design for architecture façades of the Qajar period)

The major change processes that have taken place in recent centuries, affect the facade and its elements. These changes have caused variations in the visual appearance of buildings. However, throughout the history of the late Qajar dynasty and the early years of the Pahlavi reign, different architectural styles have been developed and they were evolving as societies changed over the centuries. In the history of Iranian architecture, there has never been a break with the history of architecture. But in the last century, the alien elements entered into the IranianIslamic architecture and there has been a change in the principles of architecture. In the late Qajar period, the process has been discontinued and the structure of the façades as well as other architectural features were being modified. At the beginning of the Qajar era, the presence of Western symbols was also important in the facades. External factors contribute towards the indigenous architecture of a region to a great extent. Extracting patterns from different Islamic periods can be used in modern architecture. After the glorious era of Safavid architecture, the Qajar period is the interface between the past and the future architecture. The nature of the exodus of traditional Iranian architecture during this period were undoubtedly influenced by the Constitutional Movement. However, the dynamics of the modernization in the Pahlavi era brought about changes in Iranian society. This study seeks to compare the views of different eras in accordance with the principles of Islamic architecture. The methodological approach of the research is mixed (quantitative and qualitative). The study is based on an interpretativehistorical research strategy using library information resources, field observations, and questionnaire survey data. In this regard, the study of architectural styles and practices of each period, the quantitative comparison of the fundamental characteristics and indicators of Islamic architecture in urban façades, and functional units in different categories are discussed. Depending on the theoretical framework of the current research, seven indicators of Islamic architecture were obtained. These indicators include geometry, proportion, symmetry, harmony, dynamics, order and rhythm, and unity in plurality. In the next step, three different buildings were chosen and made subject to a systematic inquiry. 42 students and 9 faculty members of architecture and planning were selected to study the characteristics of each building. After the pilot work was completed, the questionnaire was distributed to the respondents. Finally, the important attributes were determined in each building. Based on the findings, it is suggested that the change of architecture can be interpreted according to the intellectual architecture of its era. Therfore, only a physical change could not ultimately lead to a structural change in style.