بررسی و شناخت ماهیت دیوارنگاره‌های بوم‌پارچه به عنوان شیوه‌ای خاص از آرایه‌های معماری اسلامی ایران

مطالعه و بررسی دیوارنگاره ها به عنوان یکی از مهم ترین نمودهای هنر اسلامی، جدا از زمینه سازی درک بهتر مفاهیم فرهنگی به ویژه در بعد هنری، امکان شناخت بیشتر اصول حاکم بر معماری ایرانی اسلامی و هنرهای وابسته به آن در ادوار گذشته را نیز فراهم می آورد.از این رو هدف از این بررسی، مطالعۀ گونه ای خاص از دیوارنگاره که در این نوشتار با عنوان دیوارنگارۀ بوم پارچه معرفی شده است، در راستای شناخت ماهیت وطبقه بندی روش های اجرا و نوع مواد و مصالح، سیر تحول تاریخی با در نظر گرفتن فراز و رود این تکنیک، موضوع و ارتباط آن ها با یکدیگر می باشد. نادر بودن این نوع از آثار و به تبع آن، عدم شناخت کافی از تکنیک ها و ویژگی های آن منجر به کم رنگ شدن بخشی از تاریخ هنر ایرانی اسلامی گردیده و این موضوع بر اهمیت و ضرورت این بررسی در راستای بازشناخت این هنر، می افزاید. در این راستا آثار موجود از این هنر با شیوۀ نادر در ایران، در معماری دوره های ایلخانی، صفوی و قاجار به عنوان نمونه های موردی، بررسی شدند. همچنین،گزارش های مکتوب این نوع آثار در دوره های تیموری و زند (علاوه بر موارد ذکر شده) نیز، مورد مطالعه قرار گرفتند. جهت دست یابی به اهداف، از مطالعۀ کتابخانه ای، میدانی-پیمایشی و روش توصیفی تحلیلی استفاده شد. نتایج مطالعات و بررسی ها نشان دهندۀ این نکته است که قدیمی ترین دیوارنگارۀ بوم پارچه ای که در ایران باقی مانده مربوط به دورۀ ایلخانی است. بدلیل شرایط خاص سیاسی و اجتماعی، دورۀ صفویه دورۀ اوج استفاده از شیوۀ دیوارنگارۀ بوم پارچه بوده است که بسیاری از این نقاشی ها توسط هنرمندان اروپایی و در اروپا اجرا و به ایران منتقل شده است.نتایج بررسی میدانی ده بنای تاریخی، نشان دهنده لایه های متعدد دیوارنگاره های بوم پارچه،که در واقع ترکیبی از لایه های اولیۀ دیوارنگاره و نقاشی روی کرباس هستند، بود. جهت ایجاد این آثار، از دو تکنیک رنگ و روغن، یا نقاشی با بست آبی استفاده شده است؛ که کرباس پس از آماده سازی و نقاشی بوسیله چسب با منشا گیاهی یا حیوانی، میخ و یا تلفیق این دو، بر سطح دیوار چسبانده می شود.