جستاری در نسب‌شناسی و ویژگی‌های سبک فردی هنرمندان گچ‌بر در قرن هشتم هجری

از قرن هشتم هجری که مقارن با حکومت ایلخانیان در ایران است، آثار گچ بری نفیسی برجای مانده که تعدادی از آن ها، دارای رقم هنرمند و تاریخ ساخت هستند؛ لذا منبع مطالعاتی بسیار ارزشمندی در باب نسب شناسی هنرمندان سازنده و سبک فردی ایشان به شمار می آیند. این گچ بری ها در محراب های نفیس، لوح ها و کتیبه های گچی مساجد، آرامگاه ها و ...، بیشترین کاربرد را دارند. البته در کاشی کاری، نقاشی دیواری و بالاخص آثار چوبی دوره مذکور نیز، نام و رقم هنرمندانی وجود دارد که با توجه به نسبت های آن ها می توان، به پیوند خانوادگی ایشان با هنرمندان گچ بر، پی برد. در این مقاله سعی شده تا با توجه به اهمیت سبک های فردی و منطقه ای در گچ بری های قرن هشتم هجری، که منجر به تنوع و تفاوت هایی به لحاظ طرح و نقش و تکنیک های اجرایی در آثار مذکور گردیده است، به بازخوانی فرضیه ها و نظریاتی که محققین و دانشوران، درباره نسب شناسی، سبک فردی و نقل و انتقالات هنرمندان قرن هشتم هجری ارائه کرده اند، پرداخته شود، ضمن آن که با روش تاریخی تحلیلی و رویکرد تطبیقی، بر اساس مطالعات میدانی و کتابخانه ای، شاخص ترین ویژگی های نقوش و ترکیب بندی ها در آثار این هنرمندان، مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به شواهد بدست آمده، نتایج مطالعات، از همکاری گروه های هنرمندی که اکثراً با یکدیگر نسبت خانوادگی داشته اند، حکایت می کند. اما پراکندگی آثار و تنوع تکنیکی آن ها حاکی از آن است که همیشه، تمامی اعضای یک خانواده هنرمند در یک منطقه جغرافیایی خاص یا یک حرفه، به فعالیت مشغول نبوده اند و گویی در استفاده از طرح ها و همکاری هنرمندان با تخصصی خاص، در دیگر هنرها نیز، محدودیت چندانی وجود نداشته است. گرچه سبک فردی هنرمندان، که غالباً ناشی از مهارت و خلاقیت آن ها بوده، در شکل گیری آثاری شاخص با ویژگی های بصری منحصر به فرد، را نمی توان نادیده انگاشت. این ویژگی ها در تنوع نقش مایه ها و تزیینات آن ها، چگونگی ترکیب بندی های گیاهی و هندسی، نحوه تلفیق نقوش گیاهی در پس زمینه کتیبه ها، کاربرد نقوش هندسی در بخش های مختلف بنا (سقف، محراب ها)، محل خاص قرارگیری کتیبه های حاوی تاریخ و رقم هنرمندان و استفاده از رنگ در گچ بری ها، مشهود است.