سازوکارهای تنظیم خلوت در خانه‌های برون‌گرای گیلان (نمونه موردی: خانه‌های روستایی)

خلوت به عنوان نیازی انسانی، حاصل تنظیم تعامل بین انسانها در محیط است؛ که تحت تاثیر الگوهای جاری فعالیّت و زمینه ی فرهنگی، خلوت مطلوب را سبب می شود. تنظیم خلوت در خانه های ایران، از ویژگی های بنیادین معماری ایرانی است که تاثیر بسزایی در شکل گیری سازمان فضایی و عناصر کالبدی خانه های سنتی داشته است. با این حال، تنوع اقلیمی و فرهنگی در گسترۀ جغرافیایی ایران، گونه های متفاوتی از خانه ایرانی را موجب شده و شرایطی از این دست، در شهرهای حاشیۀ دریای خزر سبب شکل گیری معماری برون گرا گردیده است. معماری برونگرای خانه های روستایی گیلان به گونه ای متفاوت خلوت مطلوب را، مطابق با ضروریات اعتقادی اسلامی و فرهنگ بومی، در بناها مهیا کرده و حریم فضاهای درون خانه را تامین نموده است. به عبارت دیگر، ویژگی های تنظیم خلوت در این خانه ها از نظر ساختار فضایی و عناصر معمارانه منحصر به فرد بوده و متفاوت با خانه های درون گرا در نواحی مرکزی ایران است. راهکارهای معمارانۀ این گونه از خانه ها در تامین و تنظیم خلوت، تاکنون مورد مطالعۀ پژوهشگران قرارنگرفته است. به همین جهت، این مقاله به تشریح و تبیین تنظیم خلوت و سازوکارهای آن می پردازد و چگونگی تحقق خلوت مطلوب را در آثار شاخص معماری برون گرا، در خانه های روستایی گیلان جستجو می کند. این پژوهش ابتدا با استفاده از منابع کتابخانه ای و مشاهدات میدانی، ساختار فضایی و ویژگی های معمارانۀ بناهای منتخب را شناسایی کرده است. سپس، پژوهشگران از طریق حضور همراه با مشارکت در میدان تحقیق و نگریستن از عینک ساکنین به ادله ی نهفته در پس رفتار ها و کنش های قلمروپایی ایشان دقت کرده اند و سعی در آشکارسازی معانی عمیق داده های تجربی حاصل از مصاحبه ها و مشاهدات داشته اند و به توصیف ضخیم از پدیده مورد نظر دست یافته اند. یافته های این تحقیق نشان می دهد که تنظیم خلوت نقش مهمّی در شکل گیری ساختار فضایی و عناصر معماری خانه های برون گرا ایفا می کند. وجود درختان و پرچین در اطراف حیاط تا حدودی مانع دید به داخل و سبب محصوریّت فضایی می گردد و مرز خانه ، مزرعه و شالیزار را معیین می کند. ورودی با چرخشی، سبب شکستن دید به درون بنا می شود و در نتیجه، ارتباط بصری به داخل بنا از بین می رود. بَلته مانع ورود غیر به خانه می شود. همچنین قرارگیری پله ها در محور فرعی، سبب شکستگی و کاهش دید هنگام ورود به اتاق است. ایوان و کوتوم و اسبو در جلوی اتاق ها، موجب تعدد فضایی و همچنین مرحله بندی برای حضور افراد به خانه می شود. اصولاً تَلار و تَلاراتاق که محل پذیرایی مهمان است، در طبقۀ بالا قرار می گیرد و یُلَ که و جیربن که آشپزخانه و محل زندگی خانواده است در طبقۀ همکف یا نیم طبقۀ اول جای می گیرد. این عناصر ضمن عملکرد اصلی خود سبب تسلسل ارتباطی، عدم اشرافیت بصری و محصوریّت فضایی می شوند و بدین ترتیب حوزۀ خصوصی خانواده حفظ می گردد.

Adjustment Mechanisms of Privacy in extroverted homes of Gilan (Case Study: Rural Homes)

Privacy as a human need, is the result of adjustment of the interaction between human environment, which under the influence of current patterns of activity and cultural background, leads to a favorable atmosphere. Adjusting the privacy in Iranian homes is one of the fundamental features of Iranian architecture, which has had a profound effect on the formation of the spatial organization and the physical elements of traditional houses. However, the climatic and cultural diversity of the Iranian geographic region has caused different types of Iranian homes. The similar situation in the marginal cities of the Caspian Sea has caused the development of extroverted architecture. The extraterrestrial architecture of the rural homes of Gilan has provided a distinctly desirable privacy setting, in accordance with the requirements of Islamic belief and indigenous culture. In other words, the privacy setting in these homes is unique in terms of spatial structure and architectural elements and is different from introverted houses in the central regions of Iran. Architectural solutions to these types of homes in the provision of privacy have not yet been studied by researchers. For this reason, this paper outlines and describes the setting of privacy and its mechanisms, and looks at how to realize the desirable privacy in the works of the outsourcing architectural index in the rural homes of Gilan. The study first identified the spatial structure and architectural features of the selected buildings using library resources and field observations. Then, the researchers, through presence in the field of research, have focused on the evidence behind the behavior and reactions of the inhabitants, and tried to reveal the profound meanings of empirical data obtained from interviews and observations.The findings of this research show that adjusting the privacy plays an important role in the formation of spatial structure and architectural elements of extroverted houses. The presence of trees and hedge around the yard somewhat prevents the view of the interior and causes the enclosure of the space and determines the boundaries of the house, farm, and rice fields. Rotating inputs break the view into the building, and as a result, the visual connection to the building is lost. Bөltө prevents others from entering the house. Also, the stairs in the minor axis cause fractures and reduced visibility when entering the room. Ivan and Kotum and Esbo in the front of the room, causing plenty of space and staging the presence of people at home. Basically, Tallar and Tallar room, which are the guest›s place of stay, are in the seconf floor. Yelka and Jirben, the place of kitchen and the living room are placed in the ground floor or the first half floor. In addition to their core functions, these elements lead to a communication sequence, lack of visual aristocracy, and space contention, and thus the private sphere of the family is preserved.