معیار ارزش برای تربیت هندسی معمار: بررسی رویکردهای رایج و نگرش اسلامی

موضوع هندسه به رغم ظاهر مادّی آن کاملاً وابسته به حوزه های ارزشی و فرهنگی پذیرفته شده در معماری است. در این مقاله در بخش نخست با روش تفسیری تاریخی چهار حوزه ی ارزش دهنده به موضوع هندسه (چه از نظر مبنا و خاستگاه و چه از نظر معیار و میزان) شناسایی و اثر آنها در تولید گونه های متمایز رویکرد به هندسه بررسی شد. این چهار حوزه عبارت بودند از حوزه ی استعلایی، حوزه ی فردی، حوزه ی اجتماعی و حوزه ی مادی. اصالت دادن به هر یک از این حوزه ها به عنوان مبدا ارزشمند بودن ساختار هندسی و نیز محل تجلی اصلی این ارزش در حوزه های چهارگانه دو موضوعی است که گونه بندی های متمایزی از رویکرد هندسی را به دست می دهد. این گونه ها به دلیل وابستگی پایه ای به بحث ارزش و تجلی آن ارتباط مستقیم با بحث تربیت دارند. در این پژوهش پنج گونه پایه ی هندسی بر اساس نحو ه ی ظهور ارزش ها بازشناسی شد: 1. هندسه خنثی، 2. هندسه به منزله تصویر امر استعلایی، 3. هندسه به منزله ی ظهور سرشت فردی، 4. هندسه به منزله ی ظهور طبیعت مادّی، و 5. هندسه به منزله ی سرشت واحد عالم. هر یک از این انواع هندسه دارای تداعیات مشخصی در آموزش معماری در دوره های تاریخی و معاصر بوده است. بررسی نسبت تربیت اسلامی با هندسه ، نشان دهنده ی آن است که امکان بازتعریف برخی از گونه های پنج گانه در بالا به سود موضع گیری های انسانی تر و در نهایت اسلامی تر وجود دارد. این گونه در پژوهش، به عنوان گونه ی ششم به صورت هندسه به منزله ظهور امر استعلائی اجتماعی توصیف شد. در این گونه از هندسه، سه بحث ماورائی دینی، روانشناسیجامعه شناسی و هندسه مادی با هم پیوند برقرار می کنند. کلیدواژه های قدر و کیل در معارف دینی اتصال دهنده ی این سه حوزه است. مفهوم کیل در قیاس با قدر نسبت بیشتری با اهداف تکلیفی اسلام در معماری دارد که اثار آن در تاثیر هندسه ی اجتماعی استعلایی، ظهور می کند و محصول تربیتی آن فرایندی مبتنی بر استعلای خلّاقانه و به آوری مسئولانه خواهد بود.