پژوهشی در «کاخ جنوبی» و «کاخ میانی» در مجموعه‌ی معماری تشریفاتی لشکری‌بازار؛ بر اساس قراین تاریخی، منابع ادبی و یافته‌های معماری

معماری تشریفاتی ایرانی در سده های نخستین دوران اسلامی چندان شناخته شده نیست؛ با این حال در لشکرگاه، از شهرهای ولایت هلمند در جنوب غربی افغانستان، مجموعه ای از معماری تشریفاتی برجای مانده که دو اثر آن یعنی کاخ جنوبی و کاخ میانی به علت سلامت کالبدی، می توانند به شناخت محدود ما در این مورد ویژه بیفزایند. به رغم انجام پژوهش هایی در این باره، چون ساختارشان با داده های منابع ادبی به طور فراگیر تطابق نیافته اند؛ شناخت کاملی از آنها به دست داده نشده است. از این روی، پژوهش پیش رو با روش تحقیق تاریخی توصیفی و اتخاذ رویکردی در حوزه ی ادبیات تطبیقی به مطالعه ی آنها پرداخته است. برآیند تحقیق نشان می دهد ساختار معماری این دو اثر با بخش های چندگانه که ساختار مستقل و گاه مرتبطی در کالبد کاخ دارند؛ با توصیفات منابع تاریخی و ادبی همپوشانی می یابند؛ بخشی به منزله ی شاه نشین محل استقرار سریر سلطنتی بود و به طور مشخص هم اندازه ی بزرگی داشت و هم آرایه های معماری بیشتر در آنجا متمرکز می شدند. آنچه در برخی از پژوهش ها به منزله ی واحد معماری/ آپارتمان خصوصی در برخی از پژوهش ها مورد اشاره قرار گرفتند؛ همان سرایچه های توصیف شده در کالبد کاخ ها و کوشک های امرای غزنوی در برخی از منابع تاریخی ادبی اند که در اختیار کارگزاران حکومت بوده اند. محل استقرار دیوان رسالت/ دبیرخانه ی سلطنتی به طور مشخص در کاخ جنوبی، طارم/ گنبدخانه ای بوده که در نزدیکی شاه نشین طراحی و ساخته شده است. اشکوب بالای این کاخ ها، همان فرواری است که به طور انحصاری محل نشستن امرای غزنوی و حَرم شان بوده است.