بررسی نقش زیبایی‌شناسی معماری در خانه‌های ایرانی، نمونه موردی: خانه‌های تاریخی شهر مشهد

انسان از زمانی که به معماری مبادرت ورزیده، به نیازهای روحی، باطنی و حس زیبایی شناسی نیز توجه داشته است. امروزه در معماری، زیبایی شناسی به دلیل عدم تبیین قاعده مند و کاربردی، صرفاً به عوامل جزئی صوری محدوده شده است؛ در حالی که این مفهوم دارای تعریفی فراتر بوده و با ساختار، جزئیات بنا، مخاطب و محیط ارتباط تنگاتنگ دارد. معماری ایرانی که متبلور زیبایی شناسی در طول سالیان متمادی بوده؛ می تواند منبعی غنی جهت اقتباس اصول زیبایی شناسی در معماری باشد. مبانی کمی و کیفی در معماری سنتی، که مربوط به مقوله ی زیباشناختی و اصول بصری حاکم بر ساختار و تناسبات هستند؛ منجر به بروز زیباشناختی می شود. این پژوهش سعی دارد با پاسخ به پرسش چگونگی تحقق اصول زیبایی شناسی در معماری ایرانی، راهکارهایی را جهت کاربست آن در معماری معاصر ارائه دهد.تحلیل خانه های مشهد، به دلیل داشتن پیشینه ی تاریخی آن شهر که منبعی غنی از آثار معماری است انجام پذیرفت. در این پژوهش با استفاده از روش تحقیق کیفی یافته های موجود در مکاتب مختلف و دیدگاه های اندیشمندان پیرامون زیبایی شناسی جمع آوری و با تکنیک تحلیل محتوا، آنالیز و تفسیر شدند که معیارهای تحلیل را شکل دادند. سپس با استفاده از مستندات، 10 تیپ از خانه های تاریخی مشهد که تمامی آنها متعلق به دوره ی قاجار بودند؛ با معیارهای زیبایی شناسی تحلیل گردیدند. در این تحلیل، باتوجه به تحولات معماری که متاثر از تاریخ زمان خود (دوره ی قاجار) بود؛ اصول فضایی و ساختاری خانه های دوره ی اول و شروع دوره ی دوم با معیارهای زیبایی شناسی مطابقت داشتند؛ اما خانه های متعلق به دوره ی دوم قاجار با عناصری چون سقف های شیب دار و... ، مفاهیمی از قبیل کاربرد کم تر تقارن و تناسب در پلان، نما و برون گرایی بیش تر، در آنها متجلی بود که اقتباسی از معماری غرب بوده و با فرهنگ و اقلیم منطقه چندان متناسب نبود.

Analysis of Architectural Aesthetics Role in Iranian Houses؛ Case Study: Mashhad Historical Houses

Since man has been engaged in architecture, he has paid attention to the spiritual , inner needs and aesthetics sense too. Today, in architecture, aesthetics is limited to formal secondary factors due to lack of the systematic and applied explanation, while this concept has a more definition and is closely related to structure, details of construction, audience and environment. Iranian architecture that has manifested aesthetics over many years age, has been a rich source for adapting the principles of aesthetics in architecture. Quantitative and qualitative foundations in traditional architecture, which are related to the aesthetics and visual principles set on structure and proportions, lead to aesthetics appearance. Accordingly This research tries to answer the question: how are aesthetics principles engaged in Iranian architecture in order to utilizing them in contemporary architecture.The analysis of the houses was carried out in Mashhad because of its historical background, which was a rich source of architectural works. In this research, current findings of different schools and philosophers viewpoints about aesthetics were collected next analyzed and Interpreted with content analysis method which they formed the criteria of analysis. Using the documentations, 10 types of Mashhad historical houses were analyzed with aesthetics factors, all of them were belonged to Qajar period. In this analysis, according to architectural changes affected from historical conditions (Qajar period), the spatial & structural principles of the houses belonged to the first period and the beginning of the second period were conformed with aesthetics criteria. While the houses belonged to second Qajar period, they included elements as sloping roofs, and issues like: having less application of the symmetry and proportionality in the plan & façade, and more extravagance, which is a conception of Western architecture and doesn’t fit to regional culture and climate.