تبیین عوامل موثر بر ایجاد حس مکان در بناهای امامزاده‌ها (امامزاده سید حسن(ع) و علی صالح(ع))

بیان مسئله: امامزادگان به عنوان بنای آرامگاهی-مذهبی نقشی محوری در غنا و تبلیغ آموزه‌های مذهبی داشته اند. بناهای آرامگاهی مذهبی در نواحی مختلف ایران به سبک‌های گوناگونی ساخته شده؛ و در طول تاریخ باعث پیوستگی اجتماعی و محرک حیات معنوی زائران و پیرامون خود بوده اند. بعضی از این بناها در دهه‌های اخیر به دلایل مختلفی همچون خرابی‌های ناشی از جنگ تحمیلی و یا اثر عوامل طبیعی مخرب و... تغییر و یا مورد بازسازی قرار گرفته‌اند. شکل و سازمان فضایی بنا بر میزان دلبستگی به بنا موثر بوده و هر گونه تغییری در ابعاد کالبدی و روانی بنا می تواند بر میزان حس مکان آن، موثر بوده است. تعدادی از بناهای آرامگاهی مذهبی در استان های غربی و جنوبی در دوران جنگ و یا فرسایش طبیعی آسیب دیده اند که باعث اصلاح و یا الحاق بخش هایی به بناهای اصلی بوده است. تغییر کالبد و آمودها در شکل تولید و به یادآوری خاطره جمعی دخیل است؛ که خود می تواند بر حس معنوی زائرین موثر باشد.هدف تحقیق: نگارندگان در این پژوهش براساس محوریت درک رابطه‌ی بین تغییرات کالبدی - کارکردی و حس مکان، با هدف بررسی مفهوم حس مکان به شناخت مهم ترین شاخص های تاثیر‌گذار بر ایجاد و ارتقای آن در بناهای آرامگاهی مذهبی، پرداخته اند. سوال تحقیق: سوال تحقیق آنست که چه عواملی در تبیین فرآیند شکل‌گیری حس مکان در بناهای آرامگاهی مذهبی تاثیرگذارند؟ روش تحقیق: برای این منظور، دو بنای زیارتگاهی در استان ایلام انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. در این راستا از نرم افزار spss برای تحلیل داده‌ها؛ و برای سنجش رابطه‌ی میان متغیرها از روش پژوهش همبستگی پیرسون و از آزمون‌های آماری رگرسیون خطی ساده و چندمتغیره برای تعیین رابطه و شدت و جهت رابطه‌ی بین متغیرهای مستقل و وابسته استفاده شد. از تحلیل مسیر برای مشخص کردن تاثیر مستقیم و غیرمستقیم متغیرها بر حس مکان کمک گرفته شد. یافته‌های تحقیق: مطابق نتایج به دست آمده، مولفه‌های کالبدی، ادراکی و اجتماعی بیش‌ترین تاثیر را در حس مکان امامزاده دارند و مولفه‌ی عملکردی تاثیر کمتری در ارتقای حس مکان دارد. همچنین متغیرهای تنوع بصری، ارتباطات اجتماعی، سرزندگی و معنویت به صورت مستقیم در ارتقای حس مکان موثرند و متغیرهای خاطرات و تعلقات قبلی، کیفیت فضایی و فعالیت به صورت غیرمستقیم و با تاثیر بر متغیرهای دیگر بر حس مکان در بناهای آرامگاهی مذهبی موثر هستند. به عبارتی جهت ارتقای حس مکان در بناهای آرامگاهی مذهبی می‌بایست مداخله‌ی کالبدی در کمترین حد بوده و تغییرات معطوف به تغییرات در آمود و ایجاد فضاهای جمعی باشد.

Explaining the factors affecting the creation of a sense of place in the ImamZades(Imamzadeh Seyed Hassan and Imamzadeh Saleh)

Today, concepts such as place attachment, sense of place, meaning of place, place identity, and ... has devoted many studies in literature of architecture and urban design particularly in the field of environmental psychology. ImamZades, as a religious building, can help to the religious teachings. ImamZades were built in all over of Iran in different architectural styles. They during the course of history caused social unification and make the spiritual life of pilgrims and other people. Some of these buildings have been rehabilitated in recent decades due to various reasons such as the damage caused by the war or the effect of destructive natural disasters. The shape and space organization have been effective in terms of the level of place attachment. Any changes in the physical and mental dimensions of the building could have influenced its sense of place. Some ImamZades have been damaged in western and southern provinces during wartime or natural erosion, which has led to the rebuilding. The change of body, form and spatial systems can be effective on the spiritual senses of pilgrims and their geography of memory. The authors focus on understanding the relationship between physicalfunctional changes and sense of place, with the aim of examining the concept of the sense of place to recognize the most important indicators affecting its creation and promotion in ImamZades. The research question is what factors influence the formation of a sense of place in religious monumental buildings like as ImamZades? Two ImamZades in Ilam were selected and studied. In this regard, SPSS software was used for data analysis. To measure the relationship between variables, Pearson Correlation Method was used and Simple Linear and Multivariate Linear Regression tests were used to determine the relationship and intensity and direction of the relationship between independent and dependent variables. The Path Analysis was used to determine the direct and indirect effects of variables on the sense of place. According to the results, physical, perceptual, and social components have the most impact on Imamzadeh's sense of place, and the functional component has less effect on the sense of place enhancement. Also, variables of visual diversity, social communication, vitality and spirituality are directly affecting the sense of place, and the variables of previous memories and attachments, spatial quality and activity are indirectly influenced by other variables on the sense of place in the imamzades. In other words, in order to promote the sense of place in the buildings of the religious shrine, physical interference should be minimized and changes made to changes and creation of communal spaces.