پیش‌نگری کمّی اثرات محتمل تغییر اقلیم بر تاریخ و ریسک خسارت رخداد یخبندان دیررس بهاره طی قرن بیست و یکم در ایران

یخبندان دیررس بهاره یک پدیده زیان‌بخش اقلیمی است که بر اقتصاد کشاورزی به ویژه تولید محصولات زراعی و باغی تاثیر می‌گذارد. از طرفی مسلّم است که نحوه بروز این پدیده در شرایط تغییر اقلیم و گرمایش زمین دستخوش تغییر خواهد شد. بررسی حاضر به منظور کمّی‌سازی این تغییرات با استفاده از مدل گردش عمومی جو cgcm3 تحت سناریوهای انتشار a2 و a1b و روش ریزمقیاس‌نمایی آماری شبکه عصبی مصنوعی (ann) به انجام رسیده است. برای این منظور ابتدا داده‌های دمای کمینه روزانه 50 ایستگاه هواشناسی، معرف اقلیم‌های گوناگون کشور، از بدو تاسیس تا سال 2010 گردآوری و کنترل کیفی شد. بررسی روند تغییرات میانگین منطقه‌ای سالانه دمای کمینه روزانه در ایران در دوره 2010-1961 افزایش معنی‌دار 3/0 درجه سانتی‌گراد در هر ده سال را مشخص می‌سازد. همچنین عقب رفت معنی‌دار 4/1 روز در هر دهه در تاریخ وقوع یخبندان دیررس بهاره صفر درجه در همین دوره به ویژه پس از دهه 80 میلادی با اطمینان 95 درصد نیز دیده می‌شود. در ادامه معادلات سه بعدی توزیع فضایی ریسک و تاریخ رخداد یخبندان دیررس بهاره برای آستانه دمایی صفر درجه تعیین و نقشه آن‌ها با تفکیک 1×1 کیلومتر و با دقت 50 ایستگاه در سطح کشور در محیط gis و به روش ایجاد لایه تصحیح خطا چه در دوره تاریخی و چه در دوره آینده (جمعاً 14 نقشه) ترسیم گردید و مساحت پهنه‌های کم، متوسط، پر و بسیار پرخطر و همچنین بازه‌های زمانی رخداد یخبندان دیررس بهاره مشخص شد و سپس اختلافات در تغییر مساحت‌های تحت پوشش هر پهنه تعیین و به طور کمّی مقایسه گردید. در دید کلّی بر اساس نتایج به دست آمده، یخبندان‌های دیررس بهاره با گذشت زمان بر اساس هر دو سناریو زودتر اتفاق خواهد افتاد. پهنه‌هایی از کشور که تاریخ رخداد آخرین یخبندان آن بین 10 آذر تا 10 دی اتفاق می‌افتد و در حال حاضر 83/1 درصد سطح کشور را پوشش می‌دهد در اواخر قرن در شرایط سناریوی a2، 91/13 و در شرایط a1b، 84/12 درصد مساحت ایران را فرا می‌گیرد. همچنین گستره‌هایی که آخرین یخبندان بهاره آن‌ها بین 10 فروردین تا 10 اردیبهشت است و در حال حاضر 47/21 درصد مساحت کشور را در قلمرو خود دارند در اواخر قرن تحت همین سناریوها به ترتیب به 29/8 و 15/9 درصد کاهش می‌یابند. به علاوه در دهه‌های آتی با ریسک کمتر رخداد پدیده یخبندان دیررس بهاره مواجه خواهیم بود.