ارزیابی کمی و مدلسازی ریسک سرمازدگی بهاره محصولات زراعی و باغی در ایران

هدف از این بررسی پهنه‌بندی ریسک اقلیمی آسیب سرماهای دیررس بهاره به محصولات مختلف زراعی و باغی در مراحل مختلف فنولوژی در گستره ایران و کمی کردن آن در پهنه های زراعی، باغی و دیمزارهای کشور و نهایتاً تدوین مدلی کاربردی برای انجام محاسبات و ارایه نتایج برای تعیین نرخ بیمه محصولات زراعی است. برای این منظور ابتدا سری‌های زمانی آمار دمای حداقل روزانه هوا در 137 ایستگاه دماسنجی کشور از بدو تاسیس تا سال 2004 گردآوری و تحت کنترل کیفی و بازسازی قرار گرفت و سری زمانی پیوسته آن‌ها تشکیل گردید. برای تاریخ وقوع دماها از tdn‌ شماره روزهای سال دمایی (از اول اوت هر سال تا پایان ژوییه سال بعد) استفاده شد، و تاریخ وقوع آخرین سرمای بهاره هر سال بر حسب آن برای 13 آستانه دمایی استاندارد (?) از 9/8- تا 1/4+ درجه سانتی گراد تعیین شد. دراین بررسی zi متغیر معیار شده مقادیر سالانهtdn به عنوان سنجه ارزیابی ریسک آخرین سرمای بهاره پیشنهاد گردید و حسب مقادیر آن، هرسال دمایی از دیدگاه پتانسیل سرمازدگی محصول در یکی از چهار گروه ناچیز، کم، متوسط و پرخطر قرار داده شد و همچنین احتمالات ()?po(، )?p1(، )?p2( و )?p3() وقوع آن ها حسب درصد در دوره مطالعاتی برای هر ایستگاه محاسبه گردید. پارامتر p23(?) یعنی درصد احتمال وقوع آخرین سرماهای زیان بخش متوسط یا شدید ? درجه، معیار پهنه‌بندی اقلیمی ریسک قرار گرفت. بررسی نشان داد که تابع ریسک p23(?) بهاره عموماً برای دماهای سیزده‌گانه روابط خطی معنی دار قابل تعمیمی با طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع دارند. بر این پایه اطلس اقلیمی ریسک آخرین سرماهای بهاره برای 13 آستانه دمایی مختلف و با دقت 1×1 کیلومتر در محیط gis‌ و به روش ایجاد لایه تصحیح خطا برای کل کشور ترسیم و ارایه گردید. در گام بعدی دماهای بحرانی آستانه سرمازدگی ? بسته به نوع محصول زراعی و باغی در مراحل مختلف فنولوژی بر اساس داده های جداول فایو به نقشه های ریسک پیوند داده شد. در مرحله آخر به منظور کاربردی کردن نتایج، یک نرم‌افزار تحت عنوان agroclimrisk گسترش داده شد که قادر است با استفاده از اطلس اقلیمی مذکور و بر مبنای محاسبات زمین آماری، آماره‌های کمّی ریسک (شامل حداقل، حداکثر و میانگین) را در روی گستره‌های زراعی یا باغی دهستان ها و یا بخش های مختلف کشور برای 27 محصول مختلف در هر یک از سه مرحله اصلی فنولوژی یعنی جوانه زنی، گلدهی و میوه دهی ارایه دهد.