مطالعۀ تطبیقی روند بلندمدت تغییرات ساختاری در اقتصاد ایران در مقایسه با اقتصادهای تازه‌صنعتی‌شده

از آن‌جا که در ادبیات نظری و تجربی، تغییر ساختاری به‌ دلیل امکان ایجاد بهره‌‌‌برداری کامل‌‌تر و بهتر از منابع، در کنار عوامل سنتی تعیین‌کنندۀ رشد، مانند نیروی کار، سرمایه و فناوری، به ‌عنوان یکی از عوامل بالقوۀ رشد شناخته می‌‌شود، شناخت ویژگی‌های تغییر ساختاری یک اقتصاد می‌‌تواند تصویر نسبتاً روشنی از امکانات رشد اقتصاد به‌ دست دهد، به‌ویژه هنگامی که این شناخت در مقایسه با شاخصه‌های تغییر ساختاری در اقتصادهای نمونه، به‌ عنوان معیاری تطبیقی، صورت پذیرد. در این مقاله، روند بلندمدت تغییر ساختاری در اقتصاد ایران، که بر اساس فیلتر هودریک ـ پرسکات به ‌دست آمده، در مقایسه با متغیرهای متناظر در کشورهای تازه‌صنعتی‌شده ارزیابی شده است. برای این کار، وضعیت متغیرهای ساختاری در دوره‌‌های قبل از جهش اول نفتی (سال‌های قبل از 1352)، دورۀ نفتی (1352 تا 1356)، دورۀ انقلاب و جنگ (1357 تا 1367)، دورۀ بازسازی (1368 تا 1377) و دورۀ اجرای برنامۀ سوم توسعه (1378 تا 1383) تجزیه ‌و تحلیل شده است. نتایج بیان‌گر آن است که در دوران پیش از جهش قیمت نفت، همۀ متغیرهای ساختاری مورد بحث در اقتصاد ایران روندهایی مشابه کشورهای تازه‌صنعتی‌شده داشته‌‌اند ولی در دوره‌‌های نفتی و انقلاب و جنگ، با توجه به شوک‌های متعدد اقتصادی و سیاسی، دچار تغییرات نامناسبی شدند. در دوره‌‌های بازسازی و برنامۀ سوم، هرچند برخی از شاخص‌‌ها بهبودی نسبی یافتند، در مقایسه با سطح و روند خود در دهۀ‌‌ 1340 و نیمۀ نخست دهۀ 1350 و نیز در مقایسه با سطح و روند متغیرهای متناظر در اقتصادهای تازه‌صنعتی‌شده، هم‌چنان در وضعیت نسبتاً نامناسبی قرار دارند.

In Comparison with NewlyIndustrialized Economies

Since structural change, along with traditional factors determining the growth such as labor force, capital and technology, is known in theory and practice as one of the potential factors in growth due to providing the possibility of full and optimal utilization of resources, knowing the its properties in an economy can present a clear picture of possible economic growth. This is true especially when this knowledge is gained and used as a comparative criterion in comparison with indices of structural change in exemplary economies. This paper assesses the longterm trend of structural change in Iran’s economy achieved by HodrickPrescot Filtering, in comparison with corresponding variables in newlyindustrialized countries. For this purpose, the status of structural variables in the period before the first oil price rise (years before 1973), the oil period (1973 to 1977), the revolution and war period (1978 to 1988), renovation period (1989 to 1998) and the period of implementation of the 3rd Development Plan (1999 to 2004) are analyzed. The results indicate that all structural variables in Iran’s economy had a trend similar to newlyindustrialized countries in the period before the rise of oil price. However, due to numerous economic and political shocks, inappropriate changes occurred in the variables in the oil, revolution and war periods. Though some indices have been relatively improved in the periods of renovation and the implementation of the 3rd Development Plan, the variables still remain in an unsuitable condition in comparison with their level and trend in 1960s and the first half of 1970s and also in comparison with the trend of corresponding variables in the newlyindustrialized countries.