کالبدشکافی شش تورم لجام ‏گسیخته در جهان بررسی تطبیقیِ زمینه‏ها، علل، آثار و پیامدها

تورم لجام (افسار) گسیخته که از آن به «فوق‌تورم» و «اَبَرتورم» هم تعبیر شده، شدیدترین و پیشرفته‏ترین نوع یا مرحلۀ تورم است که درخلالِ آن، ارزش پول ملی یک کشور، و به‏عبارت دیگر قدرت خرید و قابلیت تبدیل آن به سایر واحدهای پولی، به پایین‏ترین حد سقوط می‏کند و در اواخر کار غالباً به صفر می‏رسد. در تاریخ تحوّلات اقتصادی جهان، به‏ویژه در مغرب‏زمین، نمونه‏ها و موارد متعددی از این‏گونه تورم مشاهده می‏شود که همگی آنها متعلق به دو سه قرن اخیر یعنی دورانی است که پول کاغذی (paper money)ـ و یا به اصطلاح دقیق‏تر اسکناس غیرقابل تبدیل به فلز (طلا، نقره، ...) ـ رفته‏رفته رواج عام و قانونی یافت و از آنجا که برخلاف پول مسکوک (coined money)، به سهولت و سرعت قابل تکثیر بود، این امکان بالقوه خطرناک را برای دولت‏ها فراهم آورد که هرازگاهی، به‌استناد افزایش هزینه‏ها و کاهش درآمدها و بدون رعایت ضوابط و شرایط مقرر، به انتشار اسکناسِ جدید مبادرت کنند و درنتیجه به حجم نقدینگی در جامعه بیفزایند. در این مقاله، نخست راجع‌به موردپژوهیِ (case study) شش تورم لجام‏گسیختۀ تاریخی بحث و سپس جنبه‏های مشابه و مشترک بررسی و تحلیل شده است. سرانجام، در بخش نتیجه‏گیری و جمع‏بندی، تجربیات حاصل از تورم‏های مذکور، کم‌وبیش، درجهت تایید آرای پول‏گرایان (monetarists) و نیز تاحدودی پیروان نظریۀ مقداری پول (quantity theory of money) تلقی شده است. این بررسی گرچه اساساً جنبۀ تاریخی دارد، از جای‏جایِ آن می‏توان در زمینۀ شناخت‏، پیشگیری و مقابله با تورم‏های عصر حاضر ـ و ازجمله تورم کنونی ایران که شدت فزایندۀ آن در ماه‏های اخیر موجب نگرانی‏های جدی شده و احتمال تبدیل‌شدن آن به یک تورم لجام‏گسیخته کاملاً متصور است ـ عبرت‏هایی ارزنده و درس‏هایی آموزنده گرفت؛ چه، به گفتۀ رودکی: هر که نامُخت از گذشتِ روزگار   هیچ ناموزد ز هیچ آموزگار

An Analysis of Six Hyperinflation Cases in the World;A Comparative Study of Roots, Effects and Consequences

Hyperinflation is the most severe type or stage of inflation in which the official currency quickly loses its real value and its ability to exchange with other foreign currencies decreases dramatically. In the history of economic development in the world, especially in the West, several of such cases have been observed and all of them happened in the last two or three centuries when paper money became popular. Contrary to coined money, the paper money could be easily and rapidly printed, allowing the government to print new bills without observing the rules and regulations. This increases the liquidity in the society. This paper first discusses six cases of hyperinflation and then analyzes their similar aspects. Finally, it is concluded that the experiences gained from the hyperinflations confirm, more or less, the opinion of monetarists and the followers of Quantity Theory of Money to some extent. Though this is a historical study, it can be used to know, prevent and fight against the contemporary inflations, including the current inflation rate in Iran whose upward trend has worried many economists and it is possible to turn into a hyperinflation.