تحلیل نظری سیاست‌های قیمت‌گذاری بنزین در ایران: چالش‌ها و راهکارها

قیمت‌گذاری بنزین در ایران همواره موضوعی چالش برانگیز بوده و ابعاد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی گسترده ای را به دنبال دارد.در این مطالعه سعی شده است ابتدا سیاست فعلی قیمت‌گذاری بنزین بر اساس رویکرد تحلیلی و توصیفی مورد آسیب‌ شناسی قرار گیرد و سپس سیاست قیمتی پیشنهادی جهت رفع حداکثری آسیب‌های سیاست فعلی ارائه شود. نتایج حاکی از آن است که سیاست کنونی قیمت‌گذاری بنزین، مجزاء و منفک از شرایط حاکم بر اقتصاد کشور است و تداوم سیاست ثابت نگه داشتن قیمت بنزین با وجود تورم‌های شتابان، باعث اختلال در تخصیص بهینه این حامل انرژی می‌شود؛ بنابراین، با توجه به آسیب‌های قیمت‌گذاری فعلی و ملاحظات اجتماعی ناشی از تغییرات قیمت بنزین، سیاست «مالیات بر میزان مصرف بنزین» به‌عنوان سیاست قیمتی پیشنهاد می‌‌گردد این سیاست قیمت‌گذاری پیشنهادی همانند قیمت‌گذاری فعلی به صورت دو نرخی (قیمت سهمیه‌ای و قیمت غیرسهمیه‌ای) بوده؛ با این تفاوت که در نرخ دوم (قیمت غیرسهمیه‌ای) قیمت بنزین کاملاً تحت تاثیر میزان مصرف افراد تعریف شده و مصرف بیشتر بنزین به‌جای برخورداری از امتیاز یارانه بیشتر، با مخارج بیشتری برای مصرف‌کننده آن همراه خواهد بود. در این شیوه قیمت‌گذاری، انگیزه قاچاق سوخت که با مصارف بالای بنزین موضوعیت پیدا می‌کند، به شدت کاهش می‌یابد، زیرا در راهکار پیشنهادی، مصارف بیشتر بنزین با قیمت‌های متناسب با قیمت فوب خلیج ‌فارس عرضه می‌شود، همچنین شهروندان با مصارف پایین (کمتر از 80 لیتر در ماه) نسبت به سیاست فعلی از رفاه بیشتری برخوردار خواهند شد و این موضوع می‌تواند همراهی و پذیرش جامعه با تغییرات قیمتی را افزایش دهد.

theoretical analysis of gasoline pricing policies in iran: challenges and solutions

gasoline pricing policy has always been a challenging issue and it has wide economic, political and social dimensions in iran. in this study, first, the current policy of gasoline pricing has been examined based on analytical and descriptive approach. then, new pricing scenario is proposed to reduce the harm caused by the current policy. the results show that the current gasoline pricing policy is separate from the economic situation and leads to over-consumption of gasoline, increased polluting emissions, more unfair distribution of subsidies, and increased incentives to smuggle fuel. to address the current price disadvantages and the social consequences of price reforms, a consumption tax policy is recommended as a suggested solution. under the proposed policy, the price of gasoline is completely affected by the quantity consumed and the more fuel consumed is associated with higher costs rather than larger subsidies. in this policy, the incentive to smuggle fuel, which is associated with high fuel consumption, is greatly reduced because higher fuel consumption is provided at regional prices. furthermore, consumers with low consumption (less than 80 liters per month) earn more well-being than the current policy and the proposed scenario is expected to be socially acceptable to people.