قلمرو بیابان‌های ایران با تاکید بر معیار خاکشناسی

تا کنون برای بیابان از جنبه‏های مختلف محیط طبیعی تعاریف گوناگونی ارائه شده است. در این مقاله قلمرو بیابان‌های ایران بر پایه ویژگی‌های خاکشناسی تعیین شد. بدین منظورعوامل محدود کننده خاک برای رشد و توسعه گیاهان از قبیل شوری و سدیمی بودن، درصد سنگ و سنگریزه، اسیدیته، تکامل پروفیلی، وجود لایه محدود کننده، سطوح رسی یا دغ‌ها، تجمع گچ، موادآلی، عمق و بافت خاک برای هریک از استان‌های مورد مطالعه شناسایی شد. سپس با تعیین دامنه کمی برای هر محدودیت با بهره گیری از متوسط وزنی آنها نقشه جداگانه در سیستم اطلاعات جغرافیایی ایجاد شد. با رویهم گذاری نقشه‏های مذکور، نقشه بیابان‏های خاکی برای هر استان تهیه شد. با بررسی کارگاهی و کنترل میدانی نقشه‏های تهیه شده استانی در طول مدت پژوهش و اطمینان از صحت کارهای انجام شده، با تعیین سیستم مختصات[1] کشوری و زمین مرجعی[2] و انتخاب نقاط کنترل و راهنما، نقشه سراسری بیابان‏های ایران از جنبه خاکشناسی تهیه شد. نتایج نشان داد که 544320 کیلومتر مربع از مساحت ایران را بیابان‏های خاکی دربرگرفته‏اند. در این مناطق ec، ph، مقدار گچ افق سطحی و sar خاک به ترتیب بیشتر از 8 دسی زیمنس برمتر، 5/8، 35 درصد و 12 است و بیشتر خاک‏ها تکامل نیافته و فاقد افق ذاتی و بیولوژیک می‌باشند. همچنین خاک پف کرده نمکی، قشرهای سخت ناشی از تجمع املاح، وجود ماسه زارهای فعال و غیر فعال، کفه‏های نمکی رسی و... از دیگر مشخصه‏های بیابان‏های خاکی بشمار می‌روند. در استان‏های مورد مطالعه بیشترین و کمترین سطح بیابان‏های خاکی مربوط به استان خراسان بزرگ و استان مرکزی به ترتیب با مساحت 137665 و 1932 کیلومتر مربع است.

Determination of Iran Desert Lands Based on Soil Attributes

Deserts have been described in different aspects of the natural environment. In this article, we try to determine desert territory using soil properties. Those selected soil properties which identify desert soil criterion were: soil salinity (EC), soil reaction (pH), gypsum, calcareous, SAR, organic matter, soil texture and clay pan. The soil properties were used as limiting factor for plant growth. Using available soil information, digital maps in GIS for every province were prepared. After their overlying, we prepared a map for Iran desert areas. The results showed that 544320 km2 of Iran known as a desert which formed under soil properties conditions. In these areas the soil EC is more than 8 dS/m, pH more than 8.5, SAR greater than 12; genetic and biological soil horizons have no significant distinction. The saline soil puffy, desert pavement, clay pan and active and non active sand dunes are also visible in the desert. Also the results showed that greater Khorasan and Markazi provinces have the highest and lowest soildesert areas of 137665 and 1932 km2, respectively.