پایش روند بیابان‌زایی با تجزیه و تحلیل اطلاعات کمی و کیفی معیارهای آب و اقلیم (بیابان‌های ساحلی جنوب شرق ایران)

یکی از بحران‌های بوم شناختی (اکولوژیک) جهان امروزه ، پدیده بیابان‌زایی است و برای مهار آن در موقعیت منطقه‌ای و جهانی نیاز به شناخت و درک صحیح از عوامل و فرایندهای بیابانی شدن اراضی است. پایش در مدیریت جامع به‌ معنای جمع‌آوری و ذخیره نظام‌مند داده‌ها و اطلاعات از فعالیت‏ها به منظور ارزیابی و گزارش‌دهی از شرایط کلی محدوده مورد نظر. در این پژوهش با بهره‌گیری از مدل imdpa و روش‌های ahp و gis پایش روند بیابان‌زایی در سطح 5/7864 هکتار از اراضی منطقه زرآباد در جنوب شرق ایران انجام شده است. با توجه به روش ahp مشخص شد که دو معیار اقلیم و آب به ترتیب با ارزش عددی 207/0 و 192/0 به ترتیب بیش‌ترین تاثیر را در بیابان‌زایی منطقه نسبت به سایر معیارها داشته است. در پایان از این دو معیار برای پایش استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل معیارها و شاخص‌های بیابان‎زایی نشان داد که در سه دوره مورد بررسی بیابان‌زایی روند غیر خطی داشته است، به‌طوری‌که در دوره 2004-2001 ارزش عددی بیابان‌زایی منطقه برابر با 73/2 می‌باشد ولی در دوره 2007-2004 این عدد کاهش یافته که نشانگر روند کاهشی بیابان‌زایی در این سال‌ها است. علت اصلی آن بهبود وضعیت شاخص‌های اقلیمی از جمله مقدار بارش است و در دوره 2010-2007 به عدد 55/2 رسید و روند افزایش بیابان‌زایی مشاهده می‌شود. همچنین یافته ها نشان می‌دهد معیار اقلیم طی این سه دوره غالب است و در طبقه شدید طبقه‌بندی می‌شود. از بین شاخص‌های مطالعه شده، دو شاخص خشکی ترانسو و شاخص بارش سالانه به ترتیب با ارزش عددی 81/3 و 4/3 بیشترین تاثیر و شاخص نسبت جذب سدیم با ارزش عددی 17/1 کمترین تاثیر را در بیابان‌زایی دارد. از بین شاخص‌های کیفی آب در منطقه شاخص هدایت الکتریکی بیشترین تاثیر را در بیابان‌زایی دارد که این عامل خود ارتباط مستقیمی با روند افزایشی برداشت از سطح آب‌های زیر زمینی و افزایش شوری در محدوده مطالعه شده دارد.

Monitoring of Desertification Trend Based On Analysis of Water and Climate Criterion (Southeastern Coastal Deserts of Iran)

Nowadays, desertification is one of the important ecological crises affecting the world. We require a proper understanding of causes and processes of desertification to control the serious phenomenon in the global and regional scales. In comprehensive management, the monitoring content is systematic collection and storage of data from activities and strategies that provide assessment and report about the overall condition of the study area. In this study, using AHP and GIS techniques, the desertification process was assessed by IMDPA model in 7864.5 ha of Zarabad region in the southeastern Iran. The results of analysis showed that desertification benchmarks and indicators in the three periods had a nonlinear trend of desertification process in the region so that the numerical value is equal to 2.73 in the period 20012004 but In the period 20042007 the figure has decreased that is show decreasing trend of desertification in recent years and the main reason for the improvement was climatic parameters such as rainfall. The numerical value in the period 20072010 is 2.55 shows an increasing trend of desertification. As the result show that climate benchmark is dominant over three periods and classified in high grade. Among the indicators studied, Transou aridity index and annual precipitation index had the maximum effect with the values of 3.81 and 3.4 while sodium absorption ratio value ​​was 1.17 with the least impact on desertification. Among two water quality indices in the area, the electrical conductivity has greater influence than sodium absorption ratio that it directly related to the increased exploitation of groundwater and increased salinity in the studied region.