ارزیابی تغییرات مکانی فرسایش‌پذیری بادی اراضی در حاشیۀ دریاچه ارومیه

فرسایش بادی یکی از فرآیندهای مهم تخریب اراضی در مناطق خشک و نیمهخشک جهان به شمار می آید. با توجه به رخداد پسروی سطح آب دریاچه ارومیه در دهه 1380و احتمال وقوع فرآیند فرسایش بادی و گردوغبار، لازم است تا نقش اراضی حاشیه این دریاچه از منظر حساسیت به بادبردگی ارزیابی شود. برای این منظور از مطالعات ژئومرفولوژی و برداشت های میدانی به همراه شاخص های دانه بندی و تحلیل سرعت آستانه بهره گیری شد. نتایج نشان داد که رخساره های اراضی شور و پف کرده (19%)، اینسلبرگ (13/5%)، پوسته نمکی همراه با خشکه رود (12/8%) و اراضی رها شده (10/7%)، به ترتیب بیشترین سطح از اراضی حاشیۀ دریاچه را به خود اختصاص داده اند. نتایج دانه بندی بیانگر این است که میانگین قطر ذرات برابر با 870 میکرون و میانگین جورشدگی و کج شدگی به ترتیب برابر با 2/91 و 0/15 هستند. ارزیابی سرعت آستانه فرسایش بادی به روش ولیکانف نشان داد که بیشترین سرعت آستانه 18/83 نات و کمترین آن 8/3 نات است، و از سویی میانگین آن در نمونه های برداشت شده 12 نات و میانگین وزنی رخساره های ژئومورفولوژی 11 نات برآورد شده است. بیشترین فرسایش پذیری نیز متعلق به اراضی شور و پف کرده نمکی است. مقدار پتانسیل فرسایش پذیری منطقه بسیار زیاد است، ولی در عمل به دلیل نوع اقلیم (بارش و دما) و حضور پوشش گیاهی مقدار فرسایش بادی در شرایط طبیعی کم است. پهنه بندی فرسایش پذیری نشان دهنده حساسیت بیشتر اراضی درقسمت های جنوب شرقی جزیزه اسلامی و شمال غرب دریاچه ارومیه است. ارزیابی گلماسه سالانه نشان می دهد که بیشترین مقدار پتانسیل حمل ماسه به ترتیب در ایستگاه های تبریز (udi=0/05, dp=232)، خوی (130=udi=0/49, dp) و ارومیه (63=udi=0/59, dp) است. بر پایه وجود منابع تولید ماسه و انرژی باد در قسمت غربی و شمال غربی دریاچه ارومیه امکان شکل گیری تپه های ماسه ای و فرسایش بادی وجود دارد، ولی با توجه به وجود منابع زیاد نمک لازم است تا از دیدگاه هجوم نمک و رخ دادن هوازدگی نمکی پژوهش های بیشتری در اراضی حاشیه دریاچه انجام شود.

Assessment of Spatial variabilities of Soil Erodibility by Wind on Margial lands of the Lake Urmia

Wind erosion is one of the most important processes of land degradation and desertification in arid, and semiarid areas. Due to lowering of Urmia Lake’s water level, large bare land was created, which makes it crucial to assess their susceptibility to wind erosion. This research was carried on according to the geomorphological mapping unit (facies), field sampling, and granulometric measurements, as well as threshold wind velocity analysis. Results showed that the facies including saline and puffy lands (19%), inselberg island (13.5%), salt crust dryriver (12.8%), and abandoned lands (10.7%) have been the most frequent land surfaces over the study area, respectively. Granulometric studies showed that the average particle diameter, sorting, and skewness are 870 μ, 2.91 and 0.15, respectively. Assessment of threshold wind velocity (Vt) according to the Velikanov formula, showed that the highest and lowest value was 18.83 and 8.3 Knots, and the weighted average on the geomorphological facies was estimated 11 knots. The most value of erodibility factor is estimated for the puffy and salty land surface. Although the wind erodibility of the study area is noteworthy, the wind erosion rate cannot be severe due to natural conditions, such as climate and the presence of vegetation. Zonation of soil erodibility showed that the southeastern parts of the Islamic Island and northwest littoral area of Lake Urmia were the most susceptible regions to wind erosion. Evaluation of sand drift potential showed that the highest potential was in Tabriz (DP= 232, UDI= 0.05), Khoi (DP= 130, UDI= 0.49) and Urmia (DP= 63, UDI= 0.59) stations, respectively. Finally, due to lack of sand sources and wind’s energy, the western and northwestern part of the Lake Urmia have more capability for sand dunes formation and wind erosion. However, for salt emission and effecting of the surrounding, lands more research is needed to find out the susceptible area to salt weathering.