ارزیابی کمّی شاخص‌های شدّت بیابان‌زایی در اراضی کشاورزی دشت درگز، استان خراسان رضوی

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تاثیر توسعه کشاورزی بر شدت بیابان زایی در دشت درگز واقع در شمال استان خراسان رضوی انجام شد. مقدار کمی خطر بیابان‌زایی حاصل از توسعه کشاورزی از پایش زمانیمکانی معیارهای مهمّی که به طور عمده به دلیل فعالیّت‌های انسانی است مانند؛ معیار آب زیرزمینی، آبیاری و زهکشی، کشاورزی، خاک، توسعه صنعتی شهری و همچنین معیار اجتماعیاقتصادی طی دوره زمانی 20 ساله (1395-1375) با بهره گیری از مدل imdpa برآورد شد. نتایج نشان داد که دشت درگز از نظر خطر بیابان‌زایی در دو طبقه متوسط و شدید به ترتیب با درصد فراوانی 22٪ و  78٪ قرار دارد. به طوری که معیار آبیاری و زهکشی مهّم‌ترین عامل انسانی موثر بر افزایش شدت بیابان‌زایی منطقه است. سپس معیار خاک، توسعه و فعالیّت‌های کشاورزی، توسعه شهریصنعتی، معیار اجتماعی -اقتصادی و در آخر تغییرات کمّی و کیفی آب زیرزمینی به ترتیب بیشترین نقش موثر را بر افزایش شدت خطر بیابانی‌زایی اراضی کشاورزی دشت درگز داشته‌اند. افزایش تدریجی شوری خاک در بخش‌های شرقی و شمال شرقی منطقه به دلیل آبیاری با آب شور و تبدیل کاربری اراضی مرتعی و جنگلی به اراضی کشاورزی و مسکونی با مساحتی بیش از 7000 هکتار در طی 10 سال گذشته از عوامل مهّم شدت بیابان‌زایی در منطقه مورد مطالعه بوده است. بنابراین، برای جلوگیری از گسترش بیابان‌زایی، مدیریت پایدار اراضی و جلوگیری از تبدیل کاربری اراضی طبیعی به کشاورزی، مسکونی و صنعتی پیشنهاد می‌شود.

Quantitative Assessment of Desertification Intensity Indices in the Agricultural Lands of Dargaz Plain, Khorasan Razavi Province

The purpose of this study was to assess the effects of agricultural development on increasing the intensity of desertification in Dargaz plain in northern Khorasan Razavi province. The intensity of desertification caused by agricultural development, using important criteria that is mainly related to human activities, such as groundwater, irrigation and drainage, agriculture, soil, industrialurban development, and socioeconomic criteria, in 20 years period from 1996 to 2016, were estimated using IMDPA model. Desertification intensity of Dargaz plain was classified into moderate and severe classes with frequency of 22% and 78%, respectively. Therfore, the irrigation and drainage criterion were the most important human factor in increasing of desertification intensity in this region. Then, soil criteria, agricultural development, urbanindustrial development, socioeconomic factors, and finally, quantitative and qualitative degradation of groundwater, respectively, had the most effective role in increasing the intensity of desertification in the agricultural land of Dargaz plain. Results showed that the increase of salinity in the eastern and northeastern parts of the region due to irrigation with salt water and the conversion of range and forest into agricultural and residential with an area of more than 7000 hectares over the past 10 years were the most important factors of increasing the intensity of desertification in this region. Therefore, to prevent extending of desertification, sustainable land management and preventing of land use change were suggested.