نسبت‏ قوانین برنامه‌‏ای با قانون اساسی

از دهه‏های پیشین، در سلسله مراتب هنجار در نظام حقوقی ایران، در مقام عمل، قوانینی تصویب شده‏اند که با عناوینی همچون «قوانین برنامه‏ای» معروف‌اند. بنیاد موجه‏سازِ این قوانین را باید در آن نگرشی جست‌وجو کرد که با ویژگی‏هایی همچون «مداخله‏گرایی» یا «ارشادی» عجین شده است و یکی از پیامدهای دولت مداخله‏گر در قرن بیستم بوده است. وجود چنین اسنادی ضرورت پرداختن به جایگاه آن‌ها را در نظام حقوقی ایران دوچندان می‏سازد. بر این اساس، بررسی آن‌ها و نسبت‏سنجی این قوانین با قانون اساسی از موضوعات محوری دانش حقوق عمومی است که در نوشتار حاضر بدان پرداخته شده است و به این سوال پاسخ داده شده است: نسبت قوانین برنامه‏ای با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران چیست؟ در پاسخ به این سوال، با تکیه بر روش تحقیق توصیفی‌ تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای کوشیده شده است بدان پاسخ داده شود. مهم‌ترین نتایجی که از این تحقیق گرفته شده از این قرار است: نخست، نظر به عدم صراحت در خصوص جایگاه این قوانین در سلسله مراتب اسناد در ایران ناگزیر از ارائه قرائت‏های مختلف از این وضعیت هستیم؛ دوم، با هر قرائتی، این قوانین نمی‏توانند تخصیص‌زننده قانون اساسی باشند، چون نسبت آن‌ها با قانون اساسی از نوع «رابطه طولی» است که لاجرم آن‌ها را در جایگاه فرودین نسبت به قانون اساسی قرار می‏دهد؛ سوم، قانون اساسی در خصوص ترسیم هنجار حقوقی شاخص نهایی است. از این دیدگاه، نمی‏توان فضایی را تصور کرد که در آن قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوانِ منبع نهایی تفسیرِ قوانین برنامه‏ای به محاق رود.

the relationship between program laws and the constitution

in the existing hierarchy in the iranian legal system, for many decades, laws have emerged that are known as: program laws. the basis of these laws must be sought in an attitude that is imbued with characteristics such as interventionism or guidance. the existence of such instruments, doubles the need to address their place in the iranian legal system. based on this, reviewing them and comparing these laws with the constitution is one of the central issues of public law knowledge that has been addressed in this paper and this question has been answered: what is the relationship between the program laws and the constitution of the islamic republic of iran? to answer this question, a descriptive-analytical method and library resources were used. the most important results obtained from this research are as follows: first; due to the lack of clarity about the place of these laws in the hierarchy of documents in iran, we are forced to provide different readings of this situation. second; by any reading, these laws,  cannot constitute a constitutional restriction, because their relationship with the constitution is of the longitudinal relationship type, which inevitably puts them in a lower position than the constitution. third; the constitution is the final indicator of the legal norm. from this point of view, one can not imagine an atmosphere in which the constitution of the islamic republic of iran as the ultimate source of interpretation of programmatic laws is realized.