تاملی بر چالش‌های نظام امت امامت در تلاقی با اقتضائات دولت مدرن در نظم حقوق اساسی جمهوری اسلامی

نظریه های متفاوتی در مقام بیان چگونگی تنظیم رابطه فرمانروایان و فرمانبرداران وجود دارد. نظریه دولت ملت و نظریه امت امامت از جمله مهم ترین این نظریات در فضای فکری دولت مدرن و حکومت اسلامی هستند. مسلم است که اتخاذ هر یک از این نظریات ثمرات متمایزی در قانون اساسی برجای می گذارد. با این حال وضعیت قانون اساسی ایران در این موضوع در هاله ای از ابهام است. از این رو این مقاله به این پرسش می پردازد که در قانون اساسی میزان توجه به هریک از نظریات امت امامت و دولت ملت چه قدر است. بدین منظور می توان با بررسی انگاره های قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به پیش فرض نگارندگان آن در توجه به هریک از این نظریات دست یافت. در این مقاله برای کشف منطق قانون اساسی با رویکردی تحلیلی انتقادی عمل شده است. نتیجه این تحقیق حاکی از آن است که اگرچه نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران در سطح مبانی و اهداف مبتنی بر اندیشه امت امامت سامان یافته است؛ اما بنا به علل و عواملی همه اقتضائات و لوازم فراگیر و متناسب با این نظریه در قانون اساسی وارد نشده است و در سطح ساختارها و نهادها انگاره هایی از هر دو نظریه قابل مشاهده است. اگرچه که ایجاد نهادهای سیاسی و نظامی برای پیشبرد نظریه امت امامت ضروری است؛ اما کافی نیست و پیاده‌سازی کامل این نظریه در قانون اساسی نیازمند تکمیل، اصلاح و خلق ساختارها و نهادهای سیاسی، قضایی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی است.

Tenets of the UmmahImamate Theory and the NationState Theory within the framework of the Constitution of the Islamic Republic of Iran

There are different theories to express how to regulate the relationship between rulers and subjects. The theory of the nationstate and the theory of the UmmahImamate are among the most important of these theories in the intellectual atmosphere of the modern state and the Islamic government. It is certain that the adoption of any of these ideas will have distinct effects in the Constitution. However, the status of the Constitution of the Islamic Republic of Iran on this issue is in a state of ambiguity. Therefore, this article answers the question of how much attention is paid to each of the theories of UmmahImamate and nationstate in this Constitution. For this purpose, by examining the tenets of the Constitution of the Islamic Republic of Iran, the presuppositions of its authors regarding each of these theories can be achieved. In this article, we have acted with an analyticalcritical approach to discover the logic of the Constitution. The result of this research indicates that although the Constitutional law system of the Islamic Republic of Iran is organized at the level of principles and goals based on the idea of the UmmahImamate theory; but for some reasons, not all the requirements and accessories that are comprehensive and appropriate to this theory have been included in the Constitution, and at the level of the structures and institutions, ideas from both theories can be seen. Although the establishment of the political and military institutions is necessary to advance the theory of the UmmahImamate; but it is not enough, and the full implementation of this theory in the Constitution requires the completion, reform and creation of political, judicial, cultural, social, economic and military structures and institutions.