مطالعه تطبیقی مدیریت عالی قوه قضاییه در نظام حقوقی ایران و اتحادیه اروپا

از منظر سازمانی مدیریت قضایی به معنای نهاد و ساختاری است که به موجب قوانین و در جهت برقراری عدالت ایجاد شده‌اند، که در معنای کلی‌تر کلیه نهادهایی را شامل می‌شوند که نه برای ایفای عدالت، بلکه به‌منظور مدیریت دستگاه قضایی ایجاد شده‌اند، مانند وزارتخانه‌ها و شوراهای قضایی. در کشورهای عضو اتحادیه اروپا سه مدل عمده متمرکز، نیمه‌متمرکز و خودمختار در اداره قوه قضاییه وجود دارد که مهم‌ترین مدل، اداره شورای و غیرمتمرکز قوه قضاییه است. ایده اولیه و اصلی ایجاد شوراهای قضایی در اتحادیه اروپا، جدا نگه‌داشتن قضاوت و فرایندهای قضایی از فشارهای سیاسی و بیرونی به‌ویژه قوه مجریه بوده است. شوراهای قضایی ابزاری برای حفظ و ارتقای استقلال قضایی از طریق گرفتن اختیار انتصاب قضات از قوه مجریه و سپردن آن به نهادی متشکل از قضات منتخب، نمایندگان سایر قوا و حقوقدان بوده است که امروزه گرایش روزافزونی در بین کشورهای اتحادیه اروپا در جهت اداره شورایی و غیرمتمرکز دستگاه قضایی دیده می‌شود. در نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران، با توجه به ضروریات فقهی و شئون ولایت امر، ولایت بر قضا از جمله مناصب و شئون ولی‌فقیه قرار دارد، ازاین‌رو قوه قضاییه باید از طریق ولی‌فقیه و اذن وی اداره شود. در این بین باید گفت که اگر قبل از بازنگری قانون اساسی، تمهیدات مدیریت شورایی قوه قضاییه از نظر ترکیب، شرایط انتخاب‌شوندگان، ساختار و... ، با شرایط بهتر و سنجیده‌ای در نظر گرفته شده بود، عملکرد مطلوب‌تری به‌جای می‌گذاشت. به هر روی تجربه ده‌ساله مدیریت شورایی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، چندان موفق نبود و مدیریت متمرکز پس از بازنگری کاستی‌های مدیریت شورایی را تا حد زیادی جبران کرد.

The Comparative Study of the High Management of the Judiciary in the Legal System of Iran and the European Union

From an organizational perspective, judicial management means the institution and structure established by law to make justice which in the broader sense, include all entities created not for the sake of justice but for the management of the judiciary, such as ministries and judicial councils. In the EU member states there are three main models of centralization, semi centralization and autonomy regarding the administration of the judiciary. The most important model is the diffused and council one. The main reason for the creation of judicial councils in the EU has been to keep judgments and judicial processes separate from political and external pressures, in particular the exercise of executive power. Judicial councils have led to upholding and promoting judicial independence by appointing judges with no intervention of the executive through a judgemade entity. Nowadays, there is a great tendency in the EU countries to manage the judiciary by means of such system. Judgment in the Islamic Republic of Iran Judicial System, based on the Islamic norms, is the authority of ValieFaqhi (the Supreme Leader). Essential to mention that better arrangements for the administration of the judiciary in terms of composition, conditions of candidates and structure before the revision of the constitution could led to a better performance. By the way, the tenyear experience of council management in the legal system of the Islamic Republic of Iran was not so successful, and centralized management after the Constitutional revision has been a great remedy for the related deficiencies.