واکاوی جایگاه میانجی ‌گری در شوراهای حلّ اختلاف با رویکرد جامعه‌ شناختی؛ (از منظر اعضای شعب شوراهای تهران)

میانجی ‌گری کیفری به مثابه روشی جایگزین در جهت مصالحه اجتماعی محسوب می‌شود که با حضور طرف‌های یک اختلاف کیفری و نقش‌آفرینی شخصی ثالث به نام میانجی ‌گر برگزار می‌شود. نوشتار حاضر تلاش دارد تا با رویکردی جامعه‌شناختی به واکاوی میانجیگری کیفری در شوراهای حلّ اختلاف تهران بپردازد. روش پژوهش مورد استفاده کیفی به شیوة تحلیل مضمون (تماتیک) با ابزار مصاحبه‌ساختارنیافته بوده که نمونه‌ها به شیوة هدفمند در سطح مجتمع‌های شورای حلّ اختلاف شهر تهران تا دست‌یابی به اشباع نظری به تعداد یازده نفر گزینش شده‌اند. داده‌های گردآوری‌شده در قالب مضامین اصلی «ارتباطات شورای حلّ اختلاف با نظام قضایی و بسترهای اجتماعی»، «ماهیت و هدف شورای حلّ اختلاف»، «کیفیت اجرای برنامه‌های سازشگری و حلّ اختلاف» و «چالش‌های شورای حلّ اختلاف در مسیر قضازدایی و مصالحة اجتماعی» صورت‌بندی شده و موید ضرورت فعالیت شوراها به‌عنوان نهادی مستقل از نظام  قضایی و برخاسته از جامعه هستند؛ زیرا در حال این عدم استقلال، سبب غلبة رویکرد قضایی بر شوراها، تلقی این نهاد به‌عنوان بازوی کمک‌کننده و نهاد معاضدت حقوقی شده است. غلبة چنین رویکردی سبب شده سازشگران فعال در شوراها از نقش تسهیل‌گری دور شده و رویکردی مشابه با قضات دادگستری پیدا کرده‌اند. پیامد این قضایی شدن در بهره‌نگرفتن از ظرفیت جامعه محلی، کم‌توجهی به نیازهای اصحاب دعوا و عدم ریشه‌یابی و رویکرد حل مساله، بروز می‌کند. بدین‌ترتیب در حال حاضر شوراها از اهداف اولیه خود فاصله گرفته و عملکرد آن‌ها از  میانجی‌گری کیفری به معنای اخص تفاوت بسیاری دارد.

analyzing the position of mediation in dispute resolution councils with a sociological approach; (from perspective of the members of the branches of the tehran councils)

criminal mediation is considered as an alternative method for social reconciliation, which is held with the presence of the parties of a criminal dispute and the role of a third person called the mediator. criminal mediation, which is also known by titles such as reconciliation, is the personal mediation of a third party between two parties of a criminal case and providing a basis for dialogue and agreement in order to return the situation to normal, which of course is possible with other programs such as conferencing, circles, restitution of the victim’s situation, community services, victim impact statements and community restorative boards have similarities. the dispute resolution councils, as a judicial references, which mainly steps towards reconciliation between the parties to the proceedings, despite the diversity in the implementation of dispute resolution programs, the characteristics of most of these programs are the active participation of litigants and local communities, dialogue-oriented, efforts to reach a solution to compensate the victims and the offender’s responsibility. therefore, criminal mediation programs can be a good opportunity to expand and strengthen community-oriented in the judicial system. the root of adopting a community-oriented approach to criminal issues and recognizing people’s participation in solving  corresponding author: hnaderi58@gmail.com how to cite: naderi, h., matin parsa, m., pourmazar, m. (2023). analyzing the position of mediation in dispute resolution councils with a sociological approach; (from perspective of the members of the branches of the tehran councils). journal of criminal law research, 12(45), 153-192. doi: 10.22054/jclr.2024.75156.2608.hamid naderiresearcher of department of interdiciplinary studies, institute of strategic studies, judiciary research institute, tehran, iran.mohammad matin parsaph.d. in criminal law and criminology, allameh tabatabaꞌi university.