بررسی بینامتنیت قرآنی غزلیات فیض کاشانی بر اساس نظریه ی ژرار ژنت

بررسی روابط بینامتنی یکی از تاثیرگذارترین و کاربردی ترین مقوله های نقد ادبی به حساب می آید. از میان نظریه پردازان بینامتنیت، ژرار ژنت و نظریه ی او بیش از سایرین مورد توجّه قرار گرفته است. بینامتنیت ژنت یکی از اقسام نظریه ی ترامتنیت اوست. از نظر ژنت در صورت وجود عناصر مشترک میان دو متن، رابطه ی هم حضوری میان آن ها برقرار می شود. پس از ظهور اسلام، قرآن به عنوان یک زیرمتن از نظرگاه های مختلف زیبایی شناسی صوری و معنایی، مرجع و منبع بسیاری از شاعران بوده است. یکی از این شاعران فیض کاشانی عالم بزرگ شیعی در قرن یازدهم است. اصلی ترین زیرمتن تشکیل دهند ه ی اندیشه ی او در غزلیاتش قرآن کریم است. بی تردید در شرح و تفسیر صوری و معنایی غزلیات فیض بررسی روابط بینامتنی قرآن و شعر او موجب شناخت بهتری از شعر او می شود. این پژوهش به شیوه ی توصیفی-تحلیلی و بر اساس روش کتابخانه ای انجام گرفته است. هدف این جستار، بررسی مناسبات بینامتنی قرآن و غزلیات فیض کاشانی است. برای این منظور از میان نظریه های مختلف بینامتنیت با انتخاب روش خاص بینامتنیت ژرار ژنت به بررسی بینامتنیت قرآنی غزلیات فیض پرداخته می شود. برآیند این پژوهش نشان می دهد که فیض به عنوان یک عالِم و مفسّر قرآنی از میان روابط سه گانه ی بینامتنی ژنت(صریح،غیرصریح و ضمنی) در سرتاسر اشعارش به وفور و با تشخّص بخشی و خلق مضامین شعری متفاوت به شیوه های صریح(به خصوص در حوزه ی واژگان)و ضمنی(به ویژه در حوزه ی مضامین) از قرآن بهره گرفته است.

A Study of Qur’anic Intertextuality in Fayz Kashani’s Lyric Poetry Based on Gérard Genettete’s Theory

The study of intertextual relations is one of the most influential and practical categories of literary criticism. Among intertextuality theorists, Gérard Genettete and his theory have received the most attention. Genette’s intertextuality is one of the types of his theory of transtextuality. According to Genette, if there are common elements in two texts, a relation of copresence is established between them. Since the advent of Islam, the Qur’an as a hypoetext has been the reference and source of many poets from various perspectives of formal and semantic aesthetics. One of these poets is Fayz Kashani, the great Shiite scholar of the 11th century. The main hypotext of his thought in his lyric poetry is the Holy Qur’an. Undoubtedly, in the formal and semantic interpretation of the lyric poetry of Fayz, the study of the intertextual relations between the Qur’an and his poetry leads to a better understanding of his poetry. This descriptiveanalytical library research aimed to study the intertextual relations of the Qur’an and the lyric poems of Fayz Kashani using the special method of Genettete’s intertextuality. The results of this research show that among Genette’s three intertextual relations (i.e., explicit, nonexplicit, and implicit), as a Qur’anic scholar and exegete, Fayz has abundantly, throughout his poems, benefited from the Qur’an by identifying and creating different poetic themes in explicit ways (especially in the field of vocabulary) and implicit ways (particularly in the field of themes).