جلوه هایی از کارکرد آیرونی در نظام بلاغی قرآن کریم

آیرونی یا وارونه گویی از شیوه های برجسته آشنایی زدایی ادبی است که در آن مفهوم رویدادها در ژرفنا و سطح با یکدیگر تفاوت دارد. جستار پیش رو کوشیده تا به روش تحلیل محتوا و دقت نظر در مضامین قرآن کریم به مثابه یک متن ادبی، بن مایه ها و نشانه های پیدا و پنهان آیرونیک را در آن شناسایی، دسته بندی و تحلیل نماید. از این رهگذر کوشش شده به این پرسش پاسخ گوییم که کاربست مفهوم آیرونی (بالاخص طعنه طنزآمیز) در متن این کتاب مقدس، چه نتایج مضمونی و اغراض ادبی در پی دارد. قرآن کریم به عنوان متن گفتاری، با توجه ویژه ای که به مقوله فرهنگ دارد، در راستای باورپذیری تعالیم و نیز جذب مخاطبان خود، از این تکنیک زبانی و شیوه گفتار ادبی سود جسته است. قرآن با تکیه بر عناصر آیرونی، توانسته جلوه هنری خود را تا آستانه متنی ادبیفرهنگی تعالی بخشد. پژوهش حاضر بر آن است تا نشان دهد گونه های متعدد و متنوع آیرونیک در نص قرآن کریم، در گستره ای فراتر از یک شگرد بلاغی یا هنری مطرح شده و غرض غایی آن، نه فقط پیدایی آیرونی؛ بلکه ایجاد تنبّه و آگاهی نسبت به مضامین و معارف اخلاقی است که دست مایه ایجاد ایماژهای آیرونیک ادبی شده است. بر همین اساس از میان ایماژهای آیرونیک که متن قرآن کریم از آن بهره مند شده، مواردی مانند: تعریض به وحیانی نبودن قرآن، پرهیز از تکبر، عبور شتر از سوراخ سوزن، خفه کردن بداندیشان به دست خودشان، اندام پوشالی منافقان و نیز شکستن بتها، در راستای تبیین جلوه های بلاغی این شیوه نقد ادبی و کاربست آن در تاثیرگذاری متن قرآن، تبیین و تحلیل موضوعی شده است.

Manifestations of the Function of Irony in the Rhetorical System of the Holy Qur’an

Irony is a prominent literary foreignization method in which the meaning of events in deep and at surface levels differ. Relying on the thematic analysis of the text of the Holy Qur’an as a literary text, the following article tried to identify, categorize, and analyze the motifs, and visible and invisible ironic signs. In so doing, it sought to answer the question of the conceptual results and literary purposes in the application of the ironic concepts (in particular satirical irony) in this holy book.  With its special attention to culture, the Holy Qur’an as a spoken text has used this speech technique and literary method in order to make its teachings believable for the audiences and to attract them. Relying on ironic elements, the Qur’an has been able to elevate itself to the level of a literarycultural text. The present study thus also aimed to show that the numerous types of irony in the text of the Holy Qur’an surpass a merely rhetorical or artistic technique and its ultimate purpose is not only the visibility of irony, but also the awakening and awareness of moral themes and teachings, which have helped to build literary ironic images. Accordingly, among the ironic themes applied in the text of the Holy Qur’an examples such as allusion to the revelation of the Qur’an, avoiding arrogance, a camel passing through the eye of a needle, suffocating the wicked with their own hands, flimsy limbs of the hypocrites, as well as destroying idols were explained and analyzed in order to explicate the rhetorical manifestations of this method of literary criticism and its application in the influence of the Qur’anic text.