بررسی طرحواره‌های تصویری «رحمه» در قرآن بر مبنای رویکرد زبان‌شناختی جانسون

طرحواره‌های تصویری از مهم‌ترین زیرساخت‌های معناشناسی شناختی است که اولین بار توسط مارک جانسون مطرح شد. موضوع طرحواره‌ها حول محور جسمانیت مفاهیم انتزاعی می‌چرخد و این فرآیند جسمی‌شدگی منجر به پیچیدگی مفهومی نظام ذهن می‌شود. طرحواره‌های متنوع تصویری یکی از مهم‌ترین ابزار‌های زبان‌شناختی در راستای ترسیم، عینیت‌سازی، و برجسته‌نمایی مفهوم ذهنی «رحمه» به عنوان یکی از پرتکرارترین مفاهیم ذهنی در قرآن است که طی جسمی‌شدگی قابلیت‌های ملموسی یافته‌ است. در این‌پژوهش تلاش بر این است تا به شیوه توصیفیتحلیلی و بر اساس دیدگاه مارک جانسون، مفهوم «رحمه» را در این نظام تصویری بررسی نماییم. نتایج نشان می‌دهد که مفهوم انتزاعی «رحمه» از گسترۀ وسیع معنایی برخوردار است و بر باران، بخشش، بهشت، رسالت نبوت، دین اسلام، ثواب و پاداش، قرآن، و نعمت‌های مادی و معنوی دلالت می‌کند. رحمت خداوند به مثابۀ مظروفی است که گاه خداوند متعال از ظرف نامحدود رحمت خویش، نعمت‌های خاص را به بندگان مخلص می‌بخشد؛ از سوی دیگر «رحمه» هم‌چون مظروفی مسیر نزولی را از سوی آسمان و علو درجات به سوی زمین می‌پیماید. رحمت ویژۀ خداوند توانایی بالقوه خداوند است و همانند جسمی فیزیکی توانایی اعمال قدرت دارد؛ بدین‌گونه که منجر به هدایت مومنان و یا مانع از رسیدن عذاب جهنم به آن‌ها می‌شود.

Word Rahma: An Anlysis Based on Johnson’s Approach

Image schemas, first proposed by Mark Johnson, are among the most important infrastructures of cognitive semantics. Schemas evolve around the physicality of abstract concepts, and this process of materialization leads to the conceptual complexity of the system of mind. Diverse visual schemas are the most important linguistic tools for drawing, objectifying, and highlighting the mental concept raḥma as one of the most repetitive mental concept in the Qur’an, which has found tangible capabilities during materialization. The present descriptiveanalytical research studied the concept of raḥma drawing on Mark Johnson’s view. The results show that the mental concept raḥma has a wide range of meanings and refers to rain, forgiveness, paradise, the mission of prophecy, the religion of Islam, rewards, the Qur’an, and material and spiritual blessings. The Almighty God sometimes bestows special favors on sincere servants through His infinite container of mercy. On the other hand, raḥma, as the content of this  container, walks downhill from the sky and ascends to the earth. God’s special mercy is His potential ability and, like a physical body, can exercise power in such a way that it guides the believers or prevents them from the torments of hell.