تحلیل ساختار سورۀ شمس بر مبنای نظریۀ کنش گفتاری جان سرل

کاربست مباحث زبان شناسی در مطالعۀ متون دینی از جمله قرآن کریم، به خوانش نظام مند آن کمک می کند. یکی از زیر شاخه های زبانشناسی، کاربردشناسی زبان است که در رویکردهایی مانند نظریۀ کنش گفتاری نمود می یابد. با عنایت به محوریّت تهذیب در سورۀ شمس و ترسیم نظام ارزشی مطلوب در این سوره، پژوهش حاضر با هدف تبیین ساختار سورۀ شمس و با روش توصیفی تحلیلی در صدد پاسخگویی به این سوال است که گونه های مختلف کنش های گفتاری در سورۀ شمس کدامند؟ و از تحلیل این کنشها وروابط بین آنها چه نتایجی حاصل می شود؟ بازیابی کنش های گفتاری در پاره گفتارهای موجود، حاکی از ساختار سه بخشی سوره شمس است. پیام اصلیِ سوره در قالب کنش اظهاری، نظام ارزشی جدیدی را تعریف می کند. کنش تعهّدی در قالب سوگندهایی که از موارد کاملاً مشهود و محسوس به سمت امور غیبی و غیر محسوس، سیر می کند اطمینان بخشی و بیان اهمیت موضوع را برای گفته یابان فراهم می نماید. در واقع گوینده گفتمان قصد دارد به واسطۀ سوگندهایی که یاد می کند، مخاطب را به کنشی که در نظر دارد واتخاذ وضعیت مطلوبی که در مقابل وضعیت نامطلوب ترسیم می شود، سوق دهد. تعهّدی که در این پاره گفتارها رقم می خورد به این معنی است که گفته یابان، هر یک از دو مسیر اعلام شده در آیات نهم و دهم (به عنوان جواب سوگند) را برگزیند، به تحقیق به آن عاقبت و سرنوشت دچار می شود. در آیه پایانی، وَ لَا یخَافُ عُقْبَاهَا در قالب کنش اظهاری بر تحقّق عقاب تاکید می شود.

An Analysis of the Structure o Surah AshShamsBased on John Searle’s Speech Act Theory

One of the effective methods in attracting the audience’s attention is addressing them directly or indirectly, which has been used, among other books, in the Holy Qur’an to influence the audience. This article studies the method used in the Qur’an to address the general public using the words AlNās, Bani Adam and AlInsān, and it seeks to elucidate this mechanism based on Jakobson’s theory of communication. To this end, first, ayahs including these words were identified, which consisted of twenty one ayahs using Alnās, five ayahs using Bani Adam and two ayahs using AlInsān. Then an attempt was made to find answers to the following questions: which factors of communication in Jakobson’s theory is more prominent in these ayahs? And how the Qur’anic way of conveying meaning to its general audience is and what does this method have to do with sentence structure? The results show that the orientation of the message in eighty two percent of the cases is towards the listener, which shows the constative role of the ayahs. In seventy eight percent of the ayahs, direct expression has been used for calling the general audience and the frequency of direct expression is twice as many as the indirect one. In direct expression, performative structure is more frequent and when the indirect expression has been used, sentences generally have a declarative structure.